Dromen, waarom dromen we in onze slaap

Waar komen dromen vandaan? We zouden onze problemen op kunnen lossen in onze slaap. Wanneer je droomt dat je valt dan ben je onzeker en in de war. Dromen zijn een weergave van onze primitiefste hersenspinsels en we dromen vooral over seks. Niets intrigeert meer dan iets dat we niet onder controle hebben. Of hebben we dat wel? Kunnen we bepalen wát we dromen of pingelen onze hersenen er maar een beetje op los wanneer we slapen? Freud begon met het onderzoek naar dromen en tot nog toe is het een meer dan fascinerend onderzoeksgebied gebleven. Waarom dromen we? Maar eerst, hoe slapen we?

Inhoud

• Er zijn vijf slaapfasen
• Dromen en REM-slaap?
• Wat je altijd wilde weten over dromen
• Waarom vergeten we zoveel dromen?
• Los je probleem op in een droom
• Wat dromen vertellen
• Verklaren van dromen
• Kunnen we zonder dromen?

Er zijn vijf slaapfasen

Slaap kent vijf fasen die zich in een vaste volgorde steeds herhalen. De eerste fase is de lichte sluimer- of doezelfase. Je kunt nog vrij gemakkelijk wakker worden en hoort nog steeds geluid. Zelf heb je misschien niet eens het gevoel dat je slaapt. Deze eerste fase duurt maar enkele minuten waarna je doorgaat naar de iets diepere slaapfase twee. Nog steeds zou je wakker kunnen worden van geluid en wanneer iemand de slaapkamer zou inlopen, dan merk je dat. Na een klein half uurtje kom je in slaapfase drie. De slaap wordt steeds dieper. Je begint rustiger adem te halen en je hartslag daalt. De vierde fase is de diepste slaap en je wordt niet meer zomaar wakker van geluid. Je spieren zijn volledig ontspannen. Na negentig minuten begint de REM-slaap.

De REM-slaap is de droomslaap. REM staat voor Rapid Eye Movement. Tijdens de REM-slaap bewegen je ogen razendsnel heen-en-weer. Wanneer een EEG wordt gemaakt tijdens deze slaap dan is daarop te zien dat de hersenen volop aan het werk zijn. Je hartslag en je bloeddruk gaan omhoog. Je lichaam is vrijwel volledig verlamd en dat moet ook want anders zou je een droom ook echt gaan uitvoeren. Tijdens de nacht doorloop je de verschillende fasen ongeveer vijf keer. De diepe slaapfasen drie en vier worden wel steeds korter en soms kun je tegen de ochtend die fasen volledig overslaan. Tijdens de REM-slaap droom je, de andere fasen worden daarom ook wel N(on)REM-slaap genoemd. De laatste onderzoeken wijzen erop dat we ook soms dromen in die NREM-fasen maar deze dromen zijn beduidend vager.

Dromen en REM-slaap?

Er zijn verschillende theorieën over het ontstaan van dromen in de REM-slaap. Freud wordt vaak genoemd als de eerste ‘dromenduider’ maar voor hem hadden veel culturen al ideeën over het nut van dromen. Freud beweerde dat onze dromen een uiting waren van onze diepste verlangens. Vooral onze meer primitieve wensen, het waren vooral seksuele wensdromen. Wat we niet uit konden, of wilden, voeren omdat maatschappelijke en ethische waarden en normen in de weg stonden, daarover konden we wel een nachtje slapen. Het was het begin van de 20e eeuw, veel was nog taboe maar we konden het wel doen in een droom! Zijn leerling Jung deponeerde de theorie dat we in onze dromen een probleem konden overdenken en soms zelfs oplossen. Maar in 1953 ontdekten wetenschappers dat we vooral dromen tijdens de REM-slaap.

Sinds die ontdekking zijn de theorieën over de reden van dromen talloos. De overheersende mening is waarschijnlijk dat dromen je de ervaringen van de afgelopen dag laten verwerken. Alleen aangetoond is dit nog niet. Misschien zijn de neuronen in onze hersenen wel aan het ‘leren’ in de REM-slaap. Aangetoond is dat een pasgeboren baby bijna alleen een REM-slaap heeft terwijl volwassen 20% van hun slaap in REM-slaap dromen. Dromen leren onze hersencellen om samen te werken.

Of, om ook de andere kant te belichten, we ‘vergeten’ juist in de REM-slaap. Deze theorie werd gelanceerd door Graeme Mitchison en Francis Crick in 1983. Wanneer we iets leren dan worden er nieuwe verbindingen aangemaakt in de neocortex, een belangrijk deel van onze hersenen. Wanneer je iets heel vaak doet dan worden die verbindingen steeds sterker en wordt iets een automatisme. Maar in dit netwerk van verbindingen kunnen tijdens het leerproces fouten ontstaan. In de REM-slaap worden deze foutjes hersteld. De meeste verbindingen worden gevormd tijdens het leren en hierdoor hebben kinderen meer REM-slaap nodig dan volwassenen. Waardoor dromen ook ontstaan en wat hun functie ook is, we zijn altijd meer gefascineerd door de betekenis van onze dromen.

Wat je altijd wilde weten over dromen

• Dromen duren tussen de 5 en 20 minuten.
• We dromen niet alleen in zwart-wit.
• Ongeveer 12 % van de mannelijke dromen gaat over seks.
• Je droomt enkele verschillende dromen per nacht.
• Dromen van blinde mensen worden niet gevormd door kleur en beeld maar geur, geluid, enz.
• Kinderen hebben vaker nachtmerries dan volwassenen.
• Mensen die snurken dromen niet.
• We vergeten bijna 90% van onze dromen.

Waarom vergeten we zoveel dromen?

We vergeten bijna al onze dromen. Vijf minuten na het wakker worden is de helft al verdwenen en nog eens 5 minuten later weten we nog maar 10%. Waarom vergeten we zoveel? Volgens veel wetenschappers omdat dromen uniek zijn. We leren door te herhalen, te oefenen en door nieuwe kennis te integreren in oude. Dromen zijn vaak niet scherp, een beetje vaag, onbegrijpelijk én je droomt de meeste dromen maar één keer. Geen wonder dat je ze snel vergeet. Freud had een andere theorie. Dromen waren onze onderdrukte wensen, wensdromen die vaak te bizar waren om het daglicht te verdragen. We vergeten ze liever en beginnen onschuldig aan een nieuwe dag.

Wanneer je wakker wordt tijdens de REM-slaap heb je de beste kans om je droom te onthouden. Eigenlijk zou je dus wakker moeten worden in een REM-slaap. Er zijn wel enkele manieren om een droom ‘levend’ te houden. Leg om te beginnen een kladblokje naast het bed. Dit kan een soort droomdagboek worden. Wanneer je wakker wordt even blijven liggen en niet meteen het bed uitspringen. Blijf liggen zoals je hebt geslapen en probeer je zoveel mogelijk van de laatste droom te herinneren. Schrijf deze daarna op. Prent jezelf in voordat je gaat slapen dat je je dromen gaat onthouden.

Los je probleem op in een droom

Iedereen kent wel het gezegde, ‘ik slaap er nog een nachtje over’. Helpt dat? Ja soms, maar niemand weet waarom we een probleem niet wakker op kunnen lossen terwijl het dromend wel lukt. Mensen die in deze theorie geloven gaan slapen met het beeld van een probleem stevig in het hoofd geprent. In sommige gevallen lukt het om slapend een oplossing te bedenken.

Elias Howe, de uitvinder van de naaimachine, had moeite met werking van de naald in de machine. In een droom (of nachtmerrie) werd hij omringd door een groep inboorlingen met speren. De speren hadden een gat in de punt. Eenmaal wakker was het hem duidelijk, een machinenaald moest een gat hebben in de punt! De Russische scheikundige Dmitri Mendeleev loste het probleem van het periodiek systeem van de elementen op in een droom en Beethoven vond inspiratie voor zijn muziek, inderdaad, in zijn dromen. Zonder de droom van Mary Shelley hadden we het nu zonder Frankenstein moeten doen en ook Paul McCartney schijnt zich te laten beïnvloeden door zijn dromen. Hoe dit probleemoplossend vermogen en de creativiteit van de REM-slaap werkt is nog niet echt duidelijk.

Wat dromen vertellen

De Romeinen hielden soms vergaderingen in de Senaat over bijzondere dromen. Wat je droomde moest toch iets betekenen! Of dromen een speciale betekenis hebben, daarover zijn de meningen verdeeld. Wanneer je een oplossing voor een netelig probleem hebt gevonden in een droom zoals Elias Howe dan ben je misschien meer geneigd om waarde te hechten aan je droomervaring. De symboliek teelt welig in dit gebied, want dromen is niet zo simpel. We lijken te dromen in een rare symbolische wereld, die eenmaal wakker, verklaard moet worden met een helder inzicht. Daarnaast zijn er voorstanders van de theorie dat dromen bestaan uit beelden die door verschillende neuronenbanen random uit ons geheugen worden getrokken. Ons brein maakt van al die losstaande herinneringen een min of meer samenhangend verhaal, met de nadruk op min of meer. Daarom zijn dromen vaak aan de ene kant heel herkenbaar en aan de andere kant onwerkelijk. Maar voor sommigen is de uitleg van een droom een hulp in het dagelijks leven.

Verklaren van dromen

Onderstaande droomverklaringen worden gegeven door ‘droomkenners’. Omdat dromen erg symbolisch zijn is de uitleg niet universeel. Wanneer een Nederlander droomt over een zwarte kat zal hij dat waarschijnlijk interpreteren als een negatieve ervaring terwijl een Engelsman juist een akelig gevoel krijgt van een wit exemplaar. In de woestijn dromen over een regenbui zal een andere betekenis hebben dan erover dromen op de Veluwe. Er is geen handboek dat een universele verklaring geeft voor alle symboliek in onze dromen.
Enkele dromen:

• Help, naakt over straat: Je loopt over straat, zit in de klas, staat in een winkel, zit midden in een vergadering en plotseling realiseer je je dat je naakt bent. De droom schijnt vrij algemeen gedroomd te worden. Wat betekent het? Misschien ben je nog niet klaar voor een rapportage, gesprek of proefwerk. Het kan ook zijn dat je iets voor anderen probeert te verbergen en dat is zonder kleding een stuk moeilijker! Maar vind je het naaktlopen in je droom absoluut geen probleem dan zit je juist goed in je vel.
• Vallen in een droom: Het betekent vooral dat je geen controle hebt over je leven of dat je denkt dat je dat niet hebt. De droom wordt vrij vaak beschreven en het is geen prettige ervaring.
• Rennen maar nergens aankomen: Ook vrij algemeen. Je rent maar lijkt niet vooruit te komen of je komt wel vooruit maar je moet blijven rennen. De uitleg is dat je teveel aan je hoofd hebt en dat je moeite hebt om je leven goed te organiseren.

Kunnen we zonder dromen?

Daar is onderzoek naar verricht. Dromen doe je in een REM-slaap, wanneer je geen REM-slaap krijgt dan droom je niet. (Hoewel, we hebben waarschijnlijk ook enkele vage dromen in de NREM-slaap.) Wat gebeurt er met je wanneer je geen REM-slaap krijgt? De onderzoeken zijn niet allemaal eenduidig maar een gebrek aan REM-slaap of zelfs helemaal geen REM-slaap heeft waarschijnlijk weinig gevolgen. Het concentratievermogen gaat iets achteruit en mensen raken een beetje sneller geïrriteerd en gedesoriënteerd. De invloed lijkt minimaal. Ook onderzoeken die proberen aan te tonen dat een gebrek aan REM-slaap gevolgen heeft voor het aanleren van motorische vaardigheden, hebben weinig conclusies opgeleverd. We lijken aardig te functioneren zonder de REM-slaap met zijn heldere, symbolische dromen. De nacht wordt er alleen misschien iets minder leuk door.