Waarom dansen mensen?

Dansen is zo oud als de mens zelf, maar nog steeds een wetenschappelijk mysterie. Want waarom gaan we spontaan dansen als we een ritmisch muziekje horen? Waarom danst de mens?

Is dans een paringsritueel?

Wie op het balkon van de Amsterdamse club Panama staat, kan de hele dansvloer goed overzien. Ideaal dus voor observaties. In het weekend, rond een uurtje of twee 's nachts, is het feest op zijn hoogtepunt. De dj hangt boven de draaitafel, één oor aan de koptelefoon, en knikt met het ritme van de volgende plaat mee. In het midden van de dansvloer wiegen groepjes opgetutte dames hun heupen van links naar rechts. Soms is er even oogcontact met iemand van het andere geslacht. Wat volgt, is een razendsnelle keuring met twee mogelijke uitslagen. Eén: een stapje dichterbij dansen. Twee: de blik wordt nonchalant afgewend en zij besluit op zoek te gaan naar een interessantere danspartner. Bij twijfel wordt eerst nog even een vriendin geraadpleegd. Op die manier lijkt het pas echt een moderne variant van het negentiende-eeuwse balboekje, waarbij heren en dames elkaar via tussenkomst van chaperonnes (begeleidsters) ten dans konden vragen. Is dat waar al dat gedans om draait? Is het een soort paringsritueel?

Onderzoek is schaars

Waarom mensen dansen, is nog amper onderzocht. In Nederland is er geen professor of promovendus te vinden die zich daarmee bezighoudt. Over de grens duikt sporadisch een onderzoek op waarbij dansen een bijrol speelt. Zo ontdekte het Albert Einstein College of Medicine in New York bij een vijfjarig onderzoek onder 469 bejaarden, dat geestelijke inspanning de kans op dementie verkleint. Op de lijst met geheugen-stimulerende activiteiten stond ook stijldansen. Veel andere onderzoekers gooien de baten van dansen op een hoop met die van sporten. Het is goed voor de conditie, zorgt voor soepele ledematen, sociale contacten, enzovoorts. Toch is dansen van een andere orde dan achter een balletje aanrennen. Uit 30.000 jaar oude grot-tekeningen blijkt dat jagersvolken in het paleolithicum dieren imiteerden in hun dans. Waarom? Om de macht over ze te krijgen tijdens het jagen of ter bescherming. Daarna volgden de Egyptische heilige priesterdansen en de Griekse labyrintdansen, die de beweging symboliseerden van de sterrenhemel. Van een nog latere tijd zijn de volksdansen, om oogsten en overwinningen te vieren. Dansen draait dus van oudsher om spiritualiteit, om uiting te geven aan onze diepste zielenroerselen. En ja, dansen draait ook om seks. Zeker in het dierenrijk.

Doe de vogeltjesdans

Veel vogelsoorten dansen flink wat af alvorens ze de liefde bedrijven. Zo zigzaggen kraanvogels met gespreide vleugels, en wisselen dat af met plotselinge stops, sprongetjes en buigingen. En de blauwe jan-van-gent, een tropische zeevogel, gooit als een volleerde Blues Brother zijn felblauw gekleurde voeten hoog in de lucht. Bij dansende dieren zijn het doorgaans de mannetjes die de show stelen. Omdat de gevolgen van de geslachtsdaad voor de vrouwen groter zijn dan voor de mannen, zijn de dames vaak selectiever in hun partnerkeuze. Mannetjes zullen dus alles uit de kast moeten halen om hen te overtuigen. Al halverwege de negentiende eeuw ontdekte Charles Darwin, de grondlegger van de evolutie-biologie, dat mannen daar twee manieren voor hebben. Dieren als gorilla's en hyena's kiezen voornamelijk voor traditioneel machtsvertoon. Zij troeven de concurrentie met spierkracht en snelheid. Maar bij sommige andere diersoorten, zoals de pauw, speelt schoonheid een doorslaggevende rol: glanzende verenpracht, symmetrie, felle kleuren en mooie bewegingen.

Dansen draait niet alleen om de seks!

Dansen draait natuurlijk niet lang niet alleen om de seks. Want ook als er in de wijde omgeving geen potentiële partner te bekennen is, swingen we er soms op los. Zet iemand een koptelefoon met Madonna op, en hij begint direct ritmisch te knikken met zijn hoofd. Dit is een unieke menselijke eigenschap.
Zangvogels, dolfijnen en olifanten lijken nog het meest met muziek te hebben. Zij kunnen van soortgenoten klanken horen en overnemen. Maar ze gebruiken geen beat als tijdseenheid voor bewegingen. Zeer opmerkelijk, want voor mensen is dat echt een oergevoel. Ga maar na, wanneer een lekker dansplaatje opstaat, begin je spontaan mee te bewegen. Terwijl de kat vanaf de vensterbank verbaasd toekijkt. Bij mensen uit de hiërarchie van het ritme zich zelfs in de dans. Bij een wals, met driekwartsmaat, ligt de klemtoon op de eerste tel. Dansers maken van nature bij die eerste tel de krachtigste en grootste pas. Onze hersenen zijn meester in het volgen van ritme. Al danst iemand een fractie van een seconde uit de maat, we zien het direct. Althans, als je een beetje ritmegevoel hebt.