Een blauwe kamer ervaar je als wit. Hoe kan dit?

We denken vaak dat wat we zien overeenkomt met de werkelijkheid, maar dit hoef niet altijd zo te zijn. Het hangt er maar vanaf vanuit welke kleur je het bekijkt. Je kunt dingen bezien door een roze bril als je erg verliefd bent. En dan ineens heb je een donkerbruin vermoeden dat er iets niet in de haak is. Dit zijn manieren hoe je de dingen kunt waarnemen vanuit een bepaalde gemoedstoestand. Toch hoeft objectief gezien niet alles zo zwart/wit te zijn als je denkt. Als je maar lang genoeg in een blauwe kamer zit opgesloten, ervaar je deze als wit. Hoe kan dit?

De blauwe kamer

Stel je voor dat je wordt opgesloten in een blauwe kamer. Alle muren zijn blauw, het plafond is blauw, de vloer is blauw en alle lampen zijn blauw. Alles wat je om je heen ziet is blauw. Je zit voor een paar dagen achter elkaar in die blauwe kamer opgesloten. Als je vervolgens om je heen kijkt, zit je voor jouw beleving in een witte kamer. Waar is ineens al dat blauw gebleven?
Waarom zie je wit in plaats van blauw? Dit heeft te maken met hoe we licht waarnemen en met de werking van het oog.

Het waarnemen van licht

Licht is elektromagnetische straling in het frequentiebereik dat waarneembaar is met het menselijk oog. Het zichtbare spectrum strekt zich uit over golflengten van 380-780 nm (Een nanometer is een miljoenste van een millimeter). Wat buiten het zichtbare deel van het spectrum valt, kunnen wij niet zien. Ultraviolet licht met een lagere frequentie en infrarood licht met een iets hogere frequentie zijn niet zichtbaar voor het oog.

De golflengte van licht bepaalt welke kleur wij zien. Blauw heeft een korte golflengte en rood een lange golflengte. Hoe langer de golflengte, des te roder het licht. Licht is dat deel binnen het spectrum van elektromagnetische straling dat de receptoren in onze ogen stimuleert, zodat we de kleur en vorm van onze omgeving kunnen bepalen. Onze ogen hebben dus het vermogen om licht in verschillende golflengtes waar te nemen en ook om die golflengtes te filteren. Dat filteren gebeurt door lichtgevoelige pigmenten in onze ogen. Zij splitsen het licht uit in rood, groen en blauw.

De werking van het oog

Ogen zijn slecht in het zien van kleur. In elk oog zitten ongeveer 126 miljoen zenuwcellen die bestaan uit kegeltjes en staafjes. Wanneer er licht op het netvlies valt, wekken de staafjes en kegeltjes elektrische signalen op die zorgen voor prikkelingen in de zenuwcellen waarmee ze verbonden zijn. Deze signalen gaan door de oogzenuw naar de hersenen, waar ze omgezet worden in beeldinformatie.

Het aantal kegeltjes en staafjes is niet evenredig verdeeld; elk oog heeft ongeveer 4 tot 6,5 miljoen kegeltjes (5%) en100-120 miljoen staafjes (95%). De kegeltjes zijn verantwoordelijk voor het waarnemen van kleuren, de staafjes zijn verantwoordelijk voor het waarnemen van helderheden.

De staafjes

De staafjes dienen voor het waarnemen van de lichtsterkte, ook wel de helderheid genoemd. De staafjes hebben een erg lage prikkeldrempel en zijn dus zeer gevoelig voor licht. Met de staafjes kan je grijstinten waarnemen, maar geen kleuren. In de schemering kun je met de staafjes nog waarnemen. De staafjes vormen dus als het ware onze nachtkijker, ze dienen voor het zicht in de nacht bij een lage lichtintensiteit.

De kegeltjes

Met de kegeltjes kun je kleuren zien. De kegeltjes hebben een hoge prikkeldrempel; ze hebben meer licht nodig om te werken. Om kleuren te kunnen waarnemen is er dus voldoende licht nodig. Als er te weinig licht is, nemen de staafjes het over en neemt onze vaardigheid om kleuren te zien af.

Je hebt drie typen kegeltjes die kleuren onderscheiden, namelijk de S-, M- en L-kegeltjes. De vele kleuren die je ziet zijn vrijwel altijd mengkleuren, waarbij de drie typen in verschillende mate worden geprikkeld. De S (van short) staat voor de kegeltjes die het gevoeligst zijn voor kortgolvig licht, M voor de kegeltjes die het gevoeligst zijn voor het gebied daar tussenin en L voor de kegeltjes die het gevoeligst zijn voor langgolvig licht. Anders gezegd, de S-kegeltjes zijn het gevoeligs voor blauw, de M-kegeltjes voor groen en de L-kegeltjes voor rood. Er zijn ongeveer twee keer zoveel kegeltjes voor rood (60%) als voor groen (30%) en voor blauw (10%). Het komt erop neer dat je de minste S-kegeltjes hebt. Blauw is dus het grootste probleem voor ons.

Uitgeputte kegeltjes

Kegeltjes kunnen niet onbeperkt op kleur blijven reageren. Ze raken namelijk makkelijk uitgeput en doen daarna niks meer. Als een S-kegeltje maar lang genoeg geprikkeld wordt door de kleur blauw, raakt hij oververmoeid en wordt hij uitgeschakeld. Dit is wat er gebeurt als je maar lang genoeg wordt opgesloten in een blauwe kamer. Nadat je een tijd lang naar alle blauwe oppervlaktes hebt gekeken, zijn de kegeltjes die reageren op de kleur blauw moe. Ze raken uitgeput en willen niet meer reageren. Kijk je vervolgens naar een blauw vlak, dan reageren alle cellen, behalve die voor blauw, die moeten eerst nog bijkomen. Daardoor krijgen je hersenen kortstondig de verkeerde informatie en denk je dat de blauwe kamer wit is.