Chronometers als precieze uurwerken

Lang geleden werd tijdsduur afgeleid van het opbranden van een kaars of het opbranden van de olie van een olielamp. Ook een waterklok en zandloper werden gebruikt om ongeveer de tijd te meten. En natuurlijk was er een zonnewijzer. Die tijdmetingen waren erg globaal. Een apparaat dat de tijd zeer precies kan aangeven is een chronometer. Chrono komt van het Grieks chronos dat tijd betekent. Maar ook al zijn tegenwoordig uurwerken als klokken en horloges erg precies kunnen ze toch niet allemaal tot de chronometers worden gerekend.

Chronometers zeer precies en gecertificeerd

Het speciale van een chronometer zit hem in het zeer precieze. Het is een tijdmeter die zeer nauwkeurig tijd meet en die is gecertificeerd door COSC (Contrôle Officiel Suisse des Chronomètres). Zwitserse horloges staan weliswaar bekend vanwege hun precieze maar toch is slechts een klein percentage van de Zwitserse horloges COSC-gecertificeerd. Om voor een COSC certificaat in aanmerking te komen wordt een kwartschronometer elf dagen en een mechanische chronometer zestien dagen op nauwkeurigheid getest.

Nauwkeurigheidsnormen vastgelegd in ISO 3159

Het testen gebeurt volgens de nomen van de ISO (International Standarization for Organization) welke instantie zich beijvert om vanaf haar oprichting in 1947 te komen tot meer wereldwijde universele normen op allerlei gebieden. Zo zijn de nauwkeurigheidsnormen voor mechanische chronometers vastgelegd in de norm ISO 3159. De normen voor de kwartschronometers zijn daarvan afgeleid. Over de test worden geen individuele details van een chronometer bekend gemaakt maar alleen of de tijdmeter al dan niet de test heeft doorstaan.

Chronometer geen stopwatch

Een chronometer mag niet verward worden met een stopwatch. Een stopwatch is een instrument waarbij de meting van de tijd met een druk op de knop kan worden geactiveerd en uiteindelijk gestopt en vervolgens op de nulstand worden teruggebracht. Deze vorm van tijdmeting wordt veel gebruikt in de sport om bijvoorbeeld de tijd te meten die gebruikt wordt tussen start en einde van een bepaalde afstand.

Scheepschronometer voor bepalen lengtegraad

Voorafgaand aan moderne tijdmeters, die onder chronometers kunnen worden gerangschikt, waren er ooit chronometers die speciaal voor de scheepvaart werden vervaardigd. De uitvinder daarvan is John Harrison (1693 - 1776). Hij sleepte met die uitvinding een bedrag van 20.000 pond in de wacht. Dat bedrag was uitgeloofd door het Engelse parlement in de tijd dat er grote behoefte bestond aan het op volle zee bepalen van de juiste lengtegraad. De breedtegraad kon al worden berekend met een sextant. Volgens Harrison kon de juiste lengtegraad worden afgeleid van het tijdsverschil tussen de lokale tijd en de standaardtijd in Greenwich. Op dat idee was zijn chronometer gebaseerd die na drie voorloopmodellen geschikt bleek en waarvoor hij het prijzengeld drie jaar voor zijn dood ontving.

Cardanische ophanging van chronometer

Bij een scheepschronometer was het belangrijk dat een schommelende boot het instrument niet kon beïnvloeden. Dat probleem werd opgelost door de tijdmeter door middel van een zogenaamde cardanische ophanging in een houten doos te bevestigen. Door bewegende onderdelen bleef het aanwijsgedeelte van de scheepschronometer altijd in een horizontale stand. Dit systeem werd ook voor andere scheepsattributen toegepast zoals een scheepskompas. Hoewel de cardanische ophanging naar de Italiaanse wetenschapper uit de renaissance Girolamo Cardano is vernoemd zou hij niet de uitvinder zijn geweest.

Tegenwoordig satellietsystemen

Terwijl destijds aan de hand van een scheepschronometer de plaats van een schip op zee kon worden bepaald gaat dat tegenwoordig wel anders. Nu wordt gebruik gemaakt van satellietsystemen en dat is heel wat nauwkeuriger. Maar er zijn altijd nog wettelijke regelingen die het verplicht stellen om een transportabele tijdmeter aan boord te hebben die zelfs mee kan in een sloep als dat ooit nodig zou zijn.

Lees verder

• Tijdmeting door zonnewijzers en andere elementaire klokken
• Dagen, uren, minuten en uurwerken