De Sonderwegthese

In het debat over de Sonderweg, ofwel de Sonderwegthese, wordt er een verklaring gezocht voor de ontsporing van de Duitse geschiedenis tussen de jaren 1933 en 1945, ook wel de tijd van ‘het Derde Rijk’. De oorzaak wordt gevonden in een mislukte politieke modernisering tijdens het Duitse Keizerrijk, waarin het land geen kans heeft gehad zich te ontwikkelen tot een parlementaire democratie. Echter, niet iedereen is voorstander van deze these en er is dan ook kritiek op het Sonderwegdebat. Zo kan in twijfel getrokken worden of er een normale verplicht te volgen weg naar het ontstaan van een democratie bestaat.

Inhoud

• Opkomst Sonderwegthese
• Onderdeel Historikerstreit
• Kritiek op de Sonderwegthese
• Duitse eenwording
• Bestaat er een verplicht te volgen weg naar democratie?

Opkomst Sonderwegthese

Een voorvechter van de Sonderwegthese is Hans Ulrich Wehler. Hij verwoordde de Sonderwegthese in zijn boek ‘Das deutsche Kaiserreich’. De Sonderwegthese is een aanduiding voor de stelling dat Duitsland niet zoals Groot-Brittannië en Frankrijk een normale ontwikkeling naar een parlementaire democratie heeft gekend, maar een afwijkende weg heeft bewandeld. Dit alles na het mislukte revolutiejaar in 1848 waarbij de revoluties in Duitsland niet krachtig genoeg waren om iets te bereiken en de macht in handen bleef van de vorsten en de adel.

Ook het verlies van de Eerste Wereldoorlog wordt als oorzaak gezien, maar Wehler zet hier zijn vraagtekens bij. Wehler noemt de afwijkende weg naar een democratie de oorzaak van het blijven bestaan van een voorkeur naar autoritaire leiders. Hierdoor kreeg het nationaalsocialisme kans om in groten getale op te komen, waarop Hitler in 1933 de macht greep.

Onderdeel Historikerstreit

Zo is de Sonderweg verantwoordelijk voor de mistanden in de Tweede Wereldoorlog en de Holocaust. In de jaren tachtig en negentig wordt de Sonderwegthese onderdeel van de 'Historikerstreit' waarin onder andere de waardering van niet algemeen bekende feiten over de Holocaust worden betwist. Hans Ulrich Wehler nam deel aan dit debat.

Kritiek op de Sonderwegthese

Ondanks dat de opvattingen van Wehler aansloten bij vele Britse historici, was er ook kritiek op het Sonderwegdebat. Deze kritiek kwam onder andere van de Britse historicus David Blackbourn. Volgens hem zijn de ontwikkelingen tijdens de mislukte politieke modernisering in Duitsland helemaal niet zo speciaal. Allereerst meent hij dat Duitsland wel degelijk een succesvolle revolutie van de bourgeoisie tijdens het Duitse Keizerrijk heeft gekend, namelijk een revolutie van boven. Deze heeft echter niet de vorm aangenomen van een veldslag tussen de bourgeoisie en aristocratie, maar dat gebeurde ook niet op andere plekken in Europa. Als de revolutie van de bourgeoisie in een grotere context wordt geplaatst, in plaats van alleen het politieke proces van democratische hervorming, zijn er wel goede redenen om te zien dat de revolutie in Duitsland zich onderscheidde van andere revoluties in Europa. Het punt is dat er geaccepteerd moet worden dat revoluties zich in ieder land op een andere manier voltrekken.

Duitse eenwording

Dan noemt Blackbourn ook het vooruitstrevende karakter van de Duitse eenwording. Ten tijde van de eenwording was de industrialisatie gaande en kwam de bourgeoisie al op, met een visie op een nieuwe sociale orde. Vervolgens meent hij dat het verkeerd is om de bourgeoisie als een politieke zwakte of als falend te beschouwen ten tijde van het Duitse Keizerrijk. Er was al langer sprake van een geluidloze revolutie van de bourgeoisie. Blackbourn concludeert dat Duitsland geen uitzondering was, maar eerder de geïntensiveerde norm. Wat in strijd is met de Sonderwegthese.

Bestaat er een verplicht te volgen weg naar democratie?

Daarbij veronderstelt de these dat er een normale verplicht te volgen weg naar een democratie bestaat, wat volgens Blackbourn dus niet zo is. Blackbourn is niet de enige wetenschapper die deze stelling in twijfel trekt. Met de Sonderweg wordt er dus een verklaring gezocht voor de misstanden in de geschiedenis van Duitsland tussen 1933 en 1945, waarin Hitler de macht greep en de Holocaust ten tijde van de Tweede Wereldoorlog zich voltrok. Wehler is hier een aanhanger van, maar volgens Blackbourn is deze these niet juist en hij tracht de Sonderwegthese dan ook te weerleggen.