Het vinden van gratis wetenschappelijke literatuur

Er is veel gratis wetenschappelijke literatuur op het internet en met de normale zoekmachines is het moeilijk te vinden. Het is al snel lastig om wetenschappelijk verantwoord materiaal te herkennen in de soms duizenden zoekresultaten. Maar wanneer de zoektocht op de juiste plaatsen begint dan worden voornamelijk wetenschappelijk verantwoorde resultaten gevonden. Dan zal ook blijken dat er zeer veel literatuur direct en gratis beschikbaar is voor iedereen.

Wetenschappelijke informatie op het internet

Op het internet is heel veel informatie gemakkelijk te vinden. Het vinden van goede informatie is echter een stuk lastiger. Van wetenschappelijke publicaties mag verwacht worden dat ze goede informatie geven. Het probleem daarmee is dat het lang niet altijd gratis is. Wetenschappelijk publiceren is een dienst die in de regel door commerciële uitgevers wordt verzorgd en hun verdienmodel bestaat er nu eenmaal uit dat de lezer ervoor betaalt.

Dat betekent niet dat voor alle wetenschappelijke informatie betaald moet worden. Wellicht wat verrassend, maar een groot deel is toch gewoon gratis beschikbaar en direct te downloaden. Nogal wat auteurs zetten hun werk namelijk online en verder wordt in het kader van "Open Access" door menige instelling actief gewerkt aan het vrijelijk ter beschikking stellen van wetenschappelijke literatuur. Veel van dat gratis beschikbare werk is wel te vinden met de normale zoekmachines als Google, Yahoo of Bing, maar deze zoekmachines hebben een groot nadeel: de wetenschappelijk literatuur ligt daar uitgestrooid temidden van talloze andere zoekresultaten. Wat wetenschappelijk verantwoord is en wat niet wordt niet aangegeven. Het loont dus de moeite om te zoeken op sites die zich uitsluitend richten op wetenschappelijk verantwoorde literatuur. In het navolgende worden een aantal van deze sites benoemd en kort besproken.

Google Scholar

Wellicht de beste plaats om te beginnen is Google Scholar. Deze zoekmachine raadpleegt talloze databases op wetenschappelijk literatuur zoals artikelen, boeken, dissertaties, scripties en dergelijke meer. Hoewel op Google Scholar gezocht kan worden op precies dezelfde manier als met de gewone zoekmachine van Google, loont het wel degelijk om stelselmatig gebruik te maken van de geavanceerde zoekopties. Dan kan specifiek gezocht worden naar auteurs, citaten, sleutelwoorden en zelfs op de naam van tijdschriften. De zoekresultaten tonen zich meestal als een lange reeks van verwijzingen naar teksten (en soms ook video’s, presentaties en datasets). Een deel bevat directe links naar teksten die gratis gedownload kunnen worden.

Directory of Open Access Journals (DOAJ)

Op de Directory of Open Access Journals staat een tamelijk volledige lijst van alle tijdschriften die hun artikelen gratis aan iedereen ter beschikking stellen. Meer dan 10.000 tijdschriften met een gezamenlijk aantal artikelen dat tegen de 2 miljoen loopt zijn doorzoekbaar, te lezen en desgewenst te downloaden. De tijdschriften die door DOAJ worden aangeboden worden zijn allemaal peer-reviewed. Dat houdt in dat de teksten zijn beoordeeld door deskundigen en goed genoeg zijn bevonden om gepubliceerd te worden. DOAJ is daarmee een zeer betrouwbare bron van informatie. Deze site wordt goed bijgehouden en vrijwel wekelijks worden er nieuwe tijdschriften aan toegevoegd.

Narcis

Narcis is een initiatief van de Koninklijke Nederlandse Academie van Wetenschappen (KNAW). Het is een website waarop zoveel mogelijk informatie geboden wordt over publicaties die door Nederlandse wetenschappers geschreven zijn. De site biedt als extra ook een overzicht van datasets die door onderzoekers in hun werk gebruikt zijn. Niet alle publicaties en datasets zijn vrij toegankelijk, maar een groot aantal wel. Het aantal beschikbare publicaties loopt naar de 1 miljoen. Het aantal beschikbare datasets nadert de 200.000. Deze site wordt zeer regelmatig bijgehouden met name omdat de Nederlandse universiteiten zorgen voor een regelmatige aanvoer van nieuwe publicaties.

Institutionele Repositories

Veel universiteiten en sommige hogescholen hebben een eigen institutionele repository. Dat zijn websites waarop gezocht kan worden naar wetenschappelijk werk dat door de eigen medewerkers is geschreven. In sommige gevallen wordt zelfs uitsluitend vrij toegankelijke literatuur aangeboden. In andere gevallen bevat de repository naast Open Access literatuur ook verwijzingen naar publicaties die niet voor iedereen gratis toegankelijk zijn.

De repositories van de Nederlandse universiteiten zijn vaak verbonden met de Narcis repository van de KNAW - zie boven - zodat het efficiënter is om een speurtocht naar literatuur op de Narcis site te beginnen. Niet alle publicaties in de Nederlandse repositories - en dus ook niet in Narcis - zijn ge-peer-reviewed. Maar omdat geen enkele instelling zich wil verbinden aan slecht werk, is er toch sprake van een kwaliteitscontrole zodat het materiaal in Narcis en in de institutionele repositories als betrouwbaar gezien mag worden.

Subject repositories

Wereldwijd zijn er een aantal respositories die de beschikbare literatuur in een bepaalde discipline bij elkaar brengen. In veel gevallen is de aangeboden literatuur online te lezen en direct te downloaden. Ook bij deze repositories zijn niet alle teksten ge-peer-reviewed. Soms gaat het om pre-publicaties of eerste versies van teksten die online gezet worden zodat de auteurs commentaar kunnen krijgen. Maar de regel is wel degelijk dat de opgenomen literatuur kwalitatief goed is. De volgende tabel somt een klein aantal van deze subject repositories op.

OpenDOAR

Het aantal repositories dat wereldwijd in de lucht gehouden wordt is groot en groeit dagelijks. Doel en missie van deze repositories kunnen zeer wisselend zijn. Om een zo volledig mogelijk en recent overzicht te krijgen van alle beschikbare repositories is de site OpenDOAR geschikt. Hier kan niet alleen gezocht worden naar relevante repositories, ook wordt daar vermeld hoeveel informatie er in elke repository is opgeslagen, wat het specifieke doel van een repository is en of het met enige regelmaat bijgehouden wordt. Het zoekinterface van OpenDOAR is zeer rijk zodat ook vrij gemakkelijk gezocht kan worden naar repositories die zich op een bepaalde discipline richten.

Gutenberg project

De site van het Gutenberg project geeft toegang tot meer dan 45.000 vrij beschikbare ebooks. Lang niet alles is wetenschappelijk, maar een deel ervan wel. Het specifieke voordeel van het Gutenberg project is dat met name oudere boeken online worden aangeboden. Wanneer iemand op zoek is naar oude wetenschappelijke werken dan kan het de moeite lonen om deze site te doorzoeken.

Slotwoord

Wie zoekt naar wetenschappelijk verantwoord materiaal op het Internet kan gerust zijn. Hoewel de regel is dat voor lezen betaald moet worden is toch zeer veel wetenschappelijke literatuur gratis beschikbaar. Om niet (veel te veel) tijd te verspillen aan het zoeken ernaar is het verstandig om op de juiste plaatsen te beginnen met zoeken.

Lees verder

• Het streven naar Open Access