Mithridatisme: immuun voor gif door bewuste blootstelling

Is het mogelijk om immuun te worden voor bepaalde soorten gif door regelmatige bewuste blootstelling? De praktijk van mithridatisme heeft precies dit tot doel. Het is bij een aantal soorten giftige stoffen namelijk mogelijk een dusdanige tolerantie op te bouwen dat men een accidentele blootstelling overleeft terwijl het een ander fataal geworden zou zijn. Dit is alleen mogelijk bij biologisch complexe soorten waar het menselijk immuunsysteem mee om kan gaan. Mithridatisme wordt wel beoefend door mensen die veel met giftige slangen werken en een dodelijk beet met slangengif vrezen.

Mithridatisme

• Wat is mithridatisme?
• Geschiedenis
• Werkt mithridatisme echt?
• Genetische immuniteit tegen gif
• Mithridatisme in literatuur en films

Wat is mithridatisme?

Mithridatisme is een methode om jezelf te beschermen tegen bepaalde giftige stoffen door subtiele blootstelling aan niet-dodelijke hoeveelheden van de stof. Het doel van mithridatisme is om uiteindelijk immuun te worden tegen de betreffende gifstof waardoor blootstelling hieraan geen gevaar meer oplevert.

Geschiedenis

De naam van de praktijk is afgeleidt van koning Mithridates VI van Pontus, die leefde van 132 tot 63 voor Christus. Hij is ook wel bekend van het voeren van de Mithridatische oorlogen tegen de Romeinse Republiek, die hem maakten tot een van de machtigste tegenstanders van Rome maar uiteindelijk het einde van het koninkrijk Pontus inluidden. Rondom Mithridates VI hangen diverse legendes zoals het verhaal dat hij 22 talen sprak en een dusdanig goed geheugen had dat hij al zijn manschappen bij de voornaam kon aanspreken. Een andere legende verhaalt erover dat Mithridates VI verdund vergif innam om zo immuun te worden tegen vergiftiging door tegenstanders. De Romeinse schrijver Aulus Cornelius Celsus beschreef deze praktijk en noemde het mithridatisme.

Uit de geschiedenis zijn er meer voorbeelden bekend van mensen waarvan beweerd wordt dat ze zichzelf immuun gemaakt hebben voor bepaalde soorten gif door het beoefenen van mithridatisme. Zo zou de heerser van de Mauryadynastie Chandragupta Maurya jonge vrouwen onder zijn heerschappij verdund gif in laten nemen om hen later in te zetten als soldaten. Door de liefde te bedrijven met vijanden zouden deze vergiftigd raken en aan hun einde komen. De vrouwen werden ook wel vishakanyas genoemd. Van de Russische geestelijke Grigori Raspoetin wordt beweerd dat hij een aanval met gif wist te overleden doordat hij zichzelf tegen het gif had geïmmuniseerd. Dit is echter nooit bewezen.

Werkt mithridatisme echt?

Lage doses vergif innemen om er op de lange termijn immuun voor te worden, is dat echt mogelijk? Mithridatisme is zeker niet mogelijk met alle soorten gif maar bij bepaalde soorten gif is het wel mogelijk. Het moet dan gaan om biologisch complexe soorten waar het menselijk immuunsysteem mee om kan gaan. In sommige gevallen kan het lichaam dan zo geconditioneerd worden dat het een tolerantie tegen het gif opbouwt. Dit is bijvoorbeeld mogelijk wanneer het lichaam getraind kan worden om meer enzymen aan te maken die het gif kunnen afbreken. Dit is feitelijk ook wat er gebeurt wanneer de lever een hogere tolerantie voor alcohol opbouwt. Mithridatisme is per definitie niet mogelijk bij giffen die een chemische werking hebben waar het immuunsysteem niet op kan reageren. Dit is bijvoorbeeld het geval bij cyanide. Het is daarom absoluut niet aan te raden zelf met mithridatisme te gaan experimenteren.

Mithridatisme is een praktijk die beoefend wordt door slangenhandelaren, in een poging het gevaar van een accidentele slangenbeet te verminderen. Een voorbeeld hiervan is de legendarische Amerikaanse slangenhandelaar Bill Haast. Hij handelde in slangen en slangengif. Dat slangengif oogstte hij door slangen bij de kop te pakken en hen in een membraan te laten bijten om zo het gif uit te laten spuwen. Volgens eigen zeggen is hij tijdens zijn werk hierdoor meer dan 170 keer gebeten, wat hem een vermelding in het Guinness Book of World Records opleverde. Tot kort voor zijn dood liet hij zich door zijn vrouw injecteren met kleine hoeveelheden slangengif. Hij overleed uiteindelijk in 2011 op 100-jarige leeftijd. Van een groep slangenhandelaren in Myanmar is bekend dat zij zichzelf met slangengif tatoeëren in een poging immuniteit te bereiken door deze blootstelling aan het gif.

Genetische immuniteit tegen gif

Zweedse wetenschappers hebben ontdekt dat het met bepaalde soorten gif mogelijk is om een genetische immuniteit te ontwikkelen. Zij onderzochten mensen die woonden in gebieden waar het drinkwater hoge concentraties van het normaliter giftige arsenicum bevat. Een deel van de mensen die zij onderzochten bleken te beschikken over het gen AS3MT, wat ervoor zorgt dat het gif veel sneller uit het lichaam wordt verwijderd. Hierdoor ondervinden veel bewoners van de Argentijnse Andes geen hinder van het arsenicum in hun drinkwater ondanks dat aanwijzingen van blootstelling wel te vinden zijn in hun haar en organen. Gedacht wordt dat het gen inmiddels van generatie op generatie wordt doorgegeven.

Mithridatisme in literatuur en films

Mithridatisme is begrijpelijkerwijs een dankbaar onderwerp in diverse boeken, films, series en toneelstukken. Zo wordt het fenomeen in whodunits wel gebruikt om te verklaren hoe iemand een slachtoffer heeft kunnen vergiftigen zonder ondanks blootstelling zelf aan de gevolgen van vergiftiging te bezwijken. Enkele voorbeelden van verhalen waarin mithridatisme een rol speelt zijn De graaf van Monte-Cristo van Alexandre Dumas, Curtain: Poirot's Last Case van Agatha Christie en de aflevering Ill Tidings uit seizoen 5 van de serie Elementary.