Troxler-illusie: optische illusie doet kleuren vervagen

De Troxler-illusie of Troxler-vervaging is een optische perceptuele illusie waarbij gekleurde vlakken rondom een focuspunt vervagen wanneer men naar het focuspunt staart. Deze optische illusie werd voor het eerst beschreven door de Zwitserse arts Ignas Troxler, naar wie het effect vernoemd is. Bij deze perceptuele illusie leggen de neuronen die betrokken zijn bij het ontvangen van visuele stimuli eigenlijk onze hersenen in de luren. De Troxler-illusie past in een lange lijst met optische illusies die ons kunnen verwonderen.

Troxler-illusie of Troxler-vervaging

• Wat is de Troxler-illusie?
• Perceptuele illusies
• Hoe werkt de Troxler-illusie?
• Andere optische illusies

Wat is de Troxler-illusie?

De Troxler-illusie is een optische perceptuele illusie. Bij een Troxler-illusie - ook wel Troxler-vervaging (Troxler fading) genoemd - dient men zich te focussen op een centraal punt in een afbeelding met meerdere al dan niet bewegende gekleurde vlakken. Door een aantal seconden gefocust naar het centrale punt te staren zal men ervaren dat de kleuren eromheen, die voorheen normaal werden waargenomen, snel vervagen. Het effect kan al na een seconde of vijf ervaren worden. Zo ziet bijvoorbeeld een afbeelding met een grijze achtergrond en enkele paarse vlakken er na een aantal seconden volledig egaal grijs uit. Als men ook maar een kort moment de focus buiten het aangewezen focuspunt richt dan zullen de overige kleuren direct weer waarneembaar zijn. De Troxler-illusie is vernoemd naar de 19e eeuwse Zwitserse arts Ignas Troxler, die de visuele perceptuele illusie voor het eerst beschreef in 1804.

Perceptuele illusies

Bij een perceptuele illusie houden onze hersenen ons in werkelijkheid voor de gek door een aangeboden stimuluspatroon te interpreteren op een wijze die aantoonbaar foutief is. In dit geval spreken we over een illusie. In het geval van een visuele illusie is de oorzaak doorgaans te vinden in de manier waarop de receptorcellen in de oogzenuw op elkaar inwerken. Zo gebeurt het bijvoorbeeld dat wanneer bepaalde cellen die gevoelig zijn voor de waarneming van grenzen tussen licht en donker veel aandacht opeisen aangrenzende cellen in hun werking worden geblokkeerd. Je hersenen krijgen daarom niet mee wat ze objectief gezien zouden moeten meekrijgen van de situatie. Er zijn kunstenaars die het maken van optische perceptuele illusies tot hun specialiteit hebben gemaakt. Zij maken kunst die mensen in verbazing doet staren in een poging te ontdekken wat er nu precies niet klopt aan een afbeelding. Naast optische illusies bestaan er ook tactiele en auditieve illusies.

Hoe werkt de Troxler-illusie?

Onderzoekers verklaren het effect dat optreedt bij de Troxler-illusie aan de hand van de aanpassing van neuronen die betrokken zijn bij het ontvangen van visuele stimuli. Onze perceptuele zintuigen werken zo dat stimuli die niet veranderen onze focus snel verliezen wegens een gebrek aan noodzaak om de focus te behouden. Zouden we alles dat toch niet verandert in de gaten blijven houden dan zouden we snel overprikkeld raken zonder dat hier een reden voor is. Valt er bijvoorbeeld een korreltje van een bepaald materiaal op je hand, dan zullen de tactiele receptoren (neuronen) in de huid aan de hersenen dit gevoel doorgeven. Het gevoel 'vervaagt' echter snel omdat er geen noodzaak meer is om je bewust te blijven van het gevoel van het vallende korreltje. Gaat men echter in reactie op het gevoel van het korreltje dat de hand raakt met de hand heen er weer schudden dan zul je het gevoel van de aanraking langer kunnen blijven voelen. Aan je hersenen wordt immers doorgegeven dat het van belang is dit gevoel te blijven voelen en je focus blijft er dan op gericht.

Dit principe bij tactiele waarneming werkt hetzelfde bij visuele waarneming. In het geval van de Troxler-illusie verliest men de focus op omliggende gekleurde vlakken door naar een centraal punt weg van de vlakken te blijven staren. De omliggende kleuren zullen daardoor vervagen maar direct weer waarneembaar zijn wanneer men de focus van het centrale punt afhaalt.

Andere optische illusies

De Troxler-illusie is er één uit een lange reeks van optische illusies waarbij onze zintuigen als het ware een loopje nemen met ons brein. Wie een interesse heeft in optische illusies zal zich ook kunnen vermaken met het lezen over onder meer de volgende effecten:

• Barberpole-illusie
• Benham's top
• Bezoldeffect
• Dambord van Adelson
• Delboeuf-illusie
• Flashed Face Distortion Effect
• Fraser-spiraal
• Hering-illusie
• Jastrow-illusie
• McCollough effect
• Müller-Lyer-illusie
• Perifere drift-illusie
• Schevetorenillusie
• Ternus-illusie
• Wigparadox
• Wundt-illusie
• Zwart-witte Hermann-raster