Slangengif: De een zijn dood, de ander zijn brood

Voor velen is de slang een symbool van angst en verderf, maar voor anderen is de slang juist een fascinerend wezen met welhaast magische eigenschappen. Zo was de kroon van de oude Egyptische Farao met de cobra gesierd en heeft de slang zijn eigen plaats in de Chinese dierenriem. Toch wordt de slang vaak gezien als de belichaming van het kwaad. Niet zonder reden als je denkt dat gifslangen jaarlijks zo’n 100.000 dodelijke slachtoffers maken. Toch is er een positieve kant. Wetenschappers zijn naarstig op zoek naar manieren om slangengif te gebruiken voor medicijnen die levens kunnen redden.

De positieve kant van slangengif

Dat een mens geneest van een slangenbeet, mits hij op tijd bij het ziekenhuis aankomt, is geen wereldnieuws. Wel heel bijzonder zijn de gevallen waarbij iemand niet alleen genas van zijn slangenbeet, maar na de beet en de behandeling in het ziekenhuis, ook genezen was van bepaalde vormen van spierziekten, problemen met de ruggengraat, of ernstige vormen van artrose. Hoe was dat mogelijk? De wetenschap is reeds enige tijd bezig met intensief onderzoek naar de mogelijkheden om het gif van giftige dieren te gebruiken in de strijd tegen ziekten en infecties.

Wat doet het slangengif?

Het gif dat ons lichaam binnendringt via bijvoorbeeld een slangenbeet werkt anders dan het vergif dat gebruikt werd in de oudheid om met een vijand af te rekenen. In het laatste geval werd er gif in het eten of drinken van de persoon in kwestie gedaan en die nam het dus op door de mond. Dit gif bestond doorgaans uit een dodelijke stof met een welbekende uitwerking op het lichaam. Niet iets om te onderschatten, maar vergeleken bij de complexiteit van het slangengif toch een ander verhaal.

Om te beginnen wordt het gif van de slang als het ware in het lichaam geïnjecteerd en verspreidt het zich dus vele malen sneller dan gif dat via de mond wordt ingenomen. Is slangengif dan zoveel erger dan wat je ‘gewoon’ gif zou kunnen noemen? Om de kracht van slangengif goed te begrijpen helpt de volgende vergelijking:
Slangengif is als een vijand die je eerst een stevige hoeveelheid vergif te eten geeft, je daarna te lijf gaat met een mes en je dan uiteindelijk ook nog eens doorzeeft met kogels. Zonder behandeling is het resultaat dus absoluut dodelijk.
Een slangenbeet bevat niet zomaar één bepaalde giftige stof, maar is een combinatie van soms wel duizenden giftige componenten, die allemaal hun eigen specifieke functie hebben om het resultaat te verkrijgen dat de slang nodig heeft om zijn prooi te doden of om zichzelf te beschermen. Juist door de enorme complexe samenstelling van slangengif is er relatief nog weinig bekend over de mogelijkheden van het gif om er ook goede dingen mee te doen.

Hoe ver is de wetenschap?

Je zou denken dat de huidige wetenschap zo ver gevorderd was dat er op het gebied van slangengif niet veel meer te leren zou vallen. Niets is minder waar.
De schatting is dat er ongeveer 1000 verschillende giftcombinaties bekend zijn, die allemaal net een iets andere uitwerking op het lichaam hebben. Dat lijkt heel wat. Maar wetenschappers beweren ook dat er nog zo’n 20 miljoen andere giftcombinaties mogelijk zijn, waar we momenteel nog niets van weten. Wat dat betreft valt er dus nog heel wat onderzoek te doen en is dit een gebied dat nog lang niet is uitgespit.

Hoe werkt het gif?

Het slangengif werkt zo, dat het hele speciale proteïnen en enzymen aanpakt, hun kracht versterkt of juist vermindert en ze zogezegd als sleutels gebruikt voor deuren die anders gesloten zouden blijven. Dit is vaak precies dezelfde gedachte die er achter bepaalde medicijnen zit.

Wat zijn enzymen?

Enzymen zijn eiwitten die een hele specifieke werking hebben op het lichaam. Ze kunnen bepaalde stoffen opbouwen of versterken, maar kunnen ook stoffen afbreken of verzwakken.

Het gif van de slang is eigenlijk niets anders dan aangepast slangen speeksel, en een combinatie van verschillende proteïnen en enzymen, die een specifieke uitwerking hebben op het lichaam. Daardoor werken sommige giftcombinaties direct op het bloed, terwijl andere juist op het zenuwstelsel werken, of een andere uitwerking hebben.

Er is gif dat de spieren uit elkaar snijdt, ander gif verzamelt proteïnen die het bloed verdunnen, waardoor een slachtoffer maar blijft bloeden en er zijn soorten gif die zo ingenieus op het zenuwstelsel inwerken dat wetenschappers zich verbazen over de kracht en de precisie van het gif. Dit heeft geleid tot een aantal opzienbarende nieuwe inzichten. En door gedegen onderzoek zijn er nu verschillende geneesmiddelen op de markt die grotendeels op de kennis van slangengif gebaseerd zijn.

Slangengif in geneesmiddelen

• In Taipan is een proteïne ontdekt in slangengif die het bloed verdikt. Bij een slangenbeet wordt het bloed van het slachtoffer stroperig en dik, met alle gevolgen van dien. Maar dit middel werd met succes toegepast tijdens operaties waarbij er onverwachte bloedingen optraden.
• Het gif van de Maleisische pofadder heeft juist een tegenovergesteld effect. Dit gif heeft de eigenschap dat het bloedklonters aanpakt en afbreekt. Het heeft daardoor geholpen bij de behandeling van slachtoffers met een hartinfarct.
• En dan heb je de gevreesde cobra. Maar ook hij draagt zijn positieve steentje bij, want wetenschappers zijn in een vergevorderd stadium om bepaalde componenten van dit gif te gebruiken bij het succesvol afremmen en behandelen van ziekten zoals Alzheimer en Parkinson’s.
• De koperkopslang is er ook een die je in principe liever vermijdt, maar bepaalde enzymen uit het gif van deze slang worden gebruikt bij het onderzoek in de strijd tegen borstkanker.
• Dan zijn er nog verschillende medicijnen die helpen bij hart-en vaatziekten en suikerziekte, wat wij voor een groot deel aan onderzoek van slangengif te danken hebben.
• Ook op het gebied van pijnmedicatie is de wetenschap hoopvol gestemd en is het de verwachting dat er pijnstillers komen die grotendeels zijn verkregen uit slangengif.
• Slangengif wordt ook als een van de ingrediënten voor zalfjes en crèmes voor de lichaamsverzorging gebruikt, en vaak met succes.

Conclusie

Tenzij je weet wat je doet kun je maar beter zo ver mogelijk bij een gifslang vandaan blijven, maar het is zeker niet allemaal kommer en kwel. Juist de eigenschappen die het gif zo dodelijk maken, zijn ook precies de eigenschappen die het gif zo waardevol kunnen maken bij de behandeling van verschillende ziekten en aandoeningen.
Ook bij slangen geldt het gezegde: “De een zijn brood, de ander zijn dood.”