Wat is slaapverlamming (slaapparalyse)? Uitleg en symptomen

Het slaapverlamming syndroom of slaapparalyse is voor sommige mensen een serieuze slaapstoornis. Anderen hebben het maar heel sporadisch, maar in beide gevallen kan het een er angstige en nare ervaring zijn als het zich voordoet. Wat is slaapverlamming nou precies? Waar wordt het door veroorzaakt en is er een rationele verklaring voor dit fenomeen?

Slaapverlamming

Slaapverlamming of slaapparalyse is een slaapstoornis, maar iedereen kan er wel eens last van hebben. Bij slaapverlamming zijn de spieren van het lichaam vlak voor het in slaap vallen of direct na het ontwaken verlamd, soms gaat dit gepaard met hallucinaties. Dit fenomeen is relatief ombekend en er wordt ook nog niet zo lang onderzoek naar gedaan. Er wordt gedacht dat slaapverlamming een symptoom is van narcolepsie, maar dit is niet zeker omdat ook mensen die niet aan narcolepsie lijden slaapverlamming kunnen meemaken. Zowel vrouwen als mannen hebben last van slaapverlamming. 15 % van de bevolking heeft minstens één keer in zijn leven een aanval van slaapverlamming. Waarschijnlijk ligt dit percentage veel hoger, omdat de meeste mensen niet bekend zijn met dit fenomeen.

Oorzaken

In de REM-slaap is het normaal dat er verlamming van de spieren optreedt, alleen de oogspieren, het hart en de longen zijn nog actief. De verlamming is een beschermingsmechanisme dat Moeder Natuur heeft bedacht om te voorkomen dat mensen de bewegingen en handelingen uit hun dromen echt gaan uitvoeren terwijl ze slapen, en zich bijvoorbeeld bezeren. Bij slaapverlamming bevindt een persoon zich tussen waak- en slaaptoestand. Degene kan zich dus niet bewegen, maar is wel wakker. De realisatie van het niet kunnen bewegen is voor de meeste mensen erg beangstigend, zeker als daar hallucinaties bijkomen.

Symptomen

Als slaapverlamming optreedt voelt de persoon dat hij zich niet kan bewegen en voelen de ledematen erg zwaar. De ademhaling kan niet zelf geregeld worden, en vaak brengt dat een drukkend gevoel op de borst mee, of het gevoel dat er naar adem gehapt moet worden.

Doordat slaapverlamming nauw verbonden is met de REM-slaap, de droomfase, treden tijdens slaapverlamming soms hallucinaties op. Iemand kan dingen zien, horen en voelen. Hieronder staat een lijst met veelvoorkomende hallucinaties.

Gevoelsmatig

• Niet (volledig) kunnen bewegen, alleen de ogen kunnen bewogen worden.
• De snelheid van de ademhaling is niet onder controle
• Gevoel dat er een kwaadaardige “aanwezigheid” is in de kamer
• Druk of gewicht op de borst
• Een sterk gevoel van angst
• Gevoel van naar beneden vallen, omhoog getild worden of omrollen zonder dat dit gebeurt

Auditief

• Voetstappen
• Stemmen
• Kloppingen
• Geschreeuw

Tactiel

• Gevoel van aanraking
• Soms stekende pijn
• Hoofdpijn
• Gewrichtspijnen

Beelden

• Aanwezigheid van iemand, meestal een zwarte schim
• Deuren die opengaan e.d.
• Voorwerpen uit een droom waarnemen

Mensen met slapeloosheid kunnen gevoeliger zijn voor slaapverlamming. Een paar nachten niet slapen of chronische stress kunnen slaapverlamming beïnvloeden. Ook mensen met een paniekstoornissen of die (manisch) depressief zijn hebben een verhoogd risico op slaapverlamming.

Andere verklaringen

Slaapverlamming worden vaak in verband gebracht met paranormale ervaringen. De hallucinaties die bij een slaapverlamming optreden lijken meestal zeer echt, en mensen die geen kennis van slaapstoornissen hebben denken vaak dat ze een bovennatuurlijke ervaring hebben gehad. De paranormale fenomenen die vaak in verband worden gebracht met slaapverlamming zijn uittredingen, “alien abductions” en bezoek van geesten. Al deze ervaringen zijn echter goed wetenschappelijk te verklaren, omdat de hersenactiviteit hoog is, maar de spierspanning nog niet. Daarbij komen de hallucinaties die erg realistisch over komen, maar dus echt uit de hersenen komen.

Behandeling

Als zich een aanval van slaapverlamming voordoet, kan het helpen om de ogen heel snel te bewegen, of toch te proberen de armen en benen te bewegen. Dit kan zorgen dat de aanval sneller stopt. Ook schijnt een aanval altijd op te houden wanneer iemand tijdens die aanval aangeraakt wordt.
Mensen die veel aanvallen van slaapverlamming hebben zijn vaak oververmoeid of hebben een verstoord slaapritme. Belangrijk is dus dat stress vermeden wordt, je regelmatige slaaptijden hebt en voldoende sport. Als iemand heel erge last heeft van slaapverlamming, en met name de angstaanjagende hallucinaties daarbij, kunnen er ook medicijnen voorgeschreven worden. Meestal is dat een antipsychoticum. Het antipsychoticum Risperidon (Risperdal®) wordt gezien als het meest effectieve medicijn tegen ernstige vormen van slaapverlamming.