De rol van de centrale bank in onze economie

Centrale banken zijn onafhankelijke, niet-commerciële bancaire instellingen die meestal eigendom zijn van het land waarin ze opereren. Elk land in de wereld heeft wel een centrale bank welke overigens de belangrijkste instelling is in het banksysteem van dat land. In tegenstelling tot commerciële banken streeft de centrale bank geen winst na maar heeft het als doelstelling om de stabiliteit van de economie te verzekeren. Dit doen ze door het controleren van de activiteiten van de normale banken meer bepaald het controleren van de kredieten om prijsstabiliteit te vrijwaren.

Taken van de centrale bank

Centrale banken zijn onafhankelijke, niet-commerciële bancaire instellingen die meestal eigendom zijn van het land waarin zij actief is. De voorschriften voor dergelijke banken zijn zeer streng en specifiek en zorgen ervoor dat de centrale bank onafhankelijk blijft in zijn activiteiten, communicatie en beslissingen. Elk land heeft slechts één centrale bank welke vier grote functies heeft in de economie van dat land.

• Creëren van inkomsten
• Controle van de inflatie en economische groei bewerkstelligen
• Zorgen voor de juiste hoeveelheid fysiek geld dat circuleert in de economie
• De nationale valuta vrijwaren van overmatige schommelingen op korte termijn

Creëren van inkomsten

Centrale banken halen hun inkomsten uit drie bronnen namelijk de regering van het land, de commerciële banken die in dat land zijn geregistreerd en uit het geldbeheer in de economie. Een zichtrekening bij de centrale bank heeft slechts een minimale rentevoet, zowel voor de overheid als voor andere banken, welke altijd lager licht dan één procent per jaar. Centrale banken verstrekken ook leningen aan banken om liquiditeitsproblemen op korte tijd op te lossen of voor het financieren van kortetermijninvesteringen. De rente op deze leningen is zeer laag, als er al rente is, en bedraagt eveneens minder dan één procent per jaar.

Inkomsten door de regering

De belangrijkste rol van de meeste Europese centrale banken, waaronder de Europese Centrale Bank (ECB), bestaat uit het handhaven van een geschikt inflatiecijfer en het beschermen van de nationale munteenheid, vooral tegen instorten. Een centrale bank is altijd een instelling zonder winstoogmerk waarbij eventuele verliezen en tekorten zonder uitzondering door de regering worden betaald hoewel deze regering wel kan beslissen over het al dan niet toekennen van buitenlandse leningen en het financieren van de overheidsschuld.

Inkomsten door commerciële banken

De tweede bron van inkomsten voor de centrale banken bestaat uit de verplichte stortingen van commerciële banken en de korte termijn leningen die aan deze commerciële banken wordt gegeven. Het bedrag dat de commerciële banken dienen te betalen aan de centrale bank en de regelmatigheid hiervan is exact aangegeven en wordt bepaald door de huidige wetgeving van een land. Dit bedrag wordt uitgedrukt in een percentage van het totale passiva van de commerciële bank in kwestie welke wordt berekend op basis van twee kerncijfers: het bedrag dat de bank verschuldigd is plus uitgegeven leningen en kredieten die nog niet terugbetaald zijn door de kredietnemer of lener. Deze verplichting van de commerciële banken aan de de centrale bank heeft als doel de liquiditeit en solvabiliteit van de banken te verhogen net zoals het vertrouwen van een land in het banksysteem. Het internationaal aanvaarde percentage voor deze storting bedraagt acht procent van het passiva. Commerciële banken kunnen ook beslissen om een hoger tarief te betalen dan het minimum hoewel dit minimum moet worden betaald om een boete van de centrale bank te vermijden.

Inkomsten door geld terugname

De derde bron van inkomsten voor de centrale banken komt voort uit de terugname van monetaire eenheden en het verlies van geld in de economie. Deze derde bron van inkomsten voor de centrale banken zijn niets in vergelijking met de hoeveelheid, de impact en het belang van de vorige twee methoden. Deze bron is overigens zeer onregelmatig en enigszins onvoorspelbaar. We omschrijven even de manier waarop de centrale bank inkomsten vergaart door geld dat reeds circuleert in de economie terug te nemen:

Op een specifieke dag zal de centrale bank besluiten om het slagen van bepaalde munten of het drukken van bepaalde bankbiljetten stop te zetten. (Meestal gebeurt dit een jaar na de aankondiging). Dit wil dus zeggen dat de centrale bank de creatie van bepaalde monetaire eenheden zal stopzetten. Mensen kunnen dan de som van de nominale waarde van dit geld omwisselen tegen geld dat zal blijven bestaan. Deze omwisseling kan gebeuren bij de centrale bank zelf maar ook in postkantoren welke deze dan op hun beurt zullen wisselen bij de centrale bank. Er zijn echter altijd mensen die hun geld niet zullen wisselen door bijvoorbeeld gebrek aan tijd, gebrek aan interesse en andere redenen. Wanneer deze mensen die monetaire eenheid nog steeds bezitten op de uiterste vooropgestelde datum zullen deze mensen of bedrijven hun vermogen zien dalen daar deze eenheden geen waarde meer zullen hebben en ze dus niet meer kunnen gebruikt worden als betaalmiddel. Daar alle monetaire eenheden juridisch gezien behoren tot het passiva van de centrale bank zullen eenheden die niet werden omgewisseld in de boekhouding worden verantwoord als winst. Technisch gezien is dit geen winst maar aangezien de inkomsten gelijk blijven maar de uitgaven dalen door een vermindering van de schuld zal dit leiden tot een verhoging van de winst.

Controle op de nationale valuta en inflatie

Een andere functie van de centrale banken is het controleren van de nationale munteenheid en de inflatie op vier verschillende manieren:

• Wijzigende basisrente
• Communicatie
• Valuta markttransacties
• Combinatie van bovenstaande

Wijzigende basisrente

De meest gebruikte en tevens de meest krachtige methode die centrale banken hanteren ter beïnvloeding van de inflatie en de valuta van een land bestaat uit het wijzigen van de basisrente. Dit is de rentevoet waaraan commerciële banken, die geregistreerd zijn in hetzelfde land als de centrale bank, een lening kunnen aangaan bij die centrale bank. De reden waarom commerciële banken een lening aangaan bij de centrale bank onder normale omstandigheden is dat ze op die manier leningen kunnen verstrekken aan particulieren en bedrijven aan een hogere rentevoet om de rente van de centrale bank te dekken en vervolgens winst te kunnen maken.

Deze rentevoet heeft een grote invloed op de inflatie door een algemene prijsstijging van producten en diensten. Wanneer de basisrente laag is zullen er meer investeringen zijn en zal de economie sneller groeien. Hierdoor zullen er meer mensen tewerk worden gesteld waardoor het aantal mensen dat in staat is om producten en diensten aan te kopen ook zal stijgen. Als gevolg hiervan zullen producenten en verkopers van deze diensten en producten hun prijzen laten stijgen, we spreken dus van stijgende inflatie. Wanneer de basisrente daarentegen stijgt krijgen we het proces in omgekeerde richting. Producenten zullen hun prijzen moeten laten zakken en we spreken dan van een afnemende inflatie.

Dit is ook de reden waarom de rente op staatsobligaties zeer nauw beïnvloed wordt door de basisrente die de centrale bank hanteert. Wanneer de inflatie stijgt als gevolg van het stijgende inkomen van mensen en bedrijven, zal ook de overheid meer inkomsten vergaren en zodoende meer kunnen uitgeven, schulden aan hogere rente terugbetalen of een nieuwe schuld aangaan aan een lagere rente om zo de schuld met een hoge rente af te betalen (herfinanciering).

Ook de wisselkoers van de eigen valuta tegenover vreemde valuta wordt sterk beïnvloed door de basisrente. Wanneer de basisrente stijgt zal de economie zoals eerder vermeld sneller groeien. Meer mensen zullen werken en krijgen elke maand hun loon uitbetaald in valuta. De vraag naar deze valuta stijgt dus waardoor zijn waarde ook de hoogte in gaat. Dit wil zeggen dat kopers van valuta minder zullen krijgen in ruil voor meer van hun vreemde valuta. Uiteraard zal het tegenovergestelde gebeuren wanneer de basisrente daalt en dus de waarde van de munt ook een neerwaarts verloop zal kennen.

Het komt er op neer dat onze economie en het monetaire systeem gebaseerd is op leningen. Leningen zijn belangrijk omdat ze toegevoegde welvaart creëren aangezien er meer geld in de economie terecht komt. Als de centrale bank de rente verhoogt zullen de commerciële banken ook een verhoging doorvoeren waartegen particulieren of bedrijven geld kunnen lenen. Hierdoor zullen er minder leningen worden afgesloten omdat de investering deze hoge interesten meestal niet waard is. Wanneer de rente daalt daarentegen zal de rente van de commerciële banken ook afnemen en zal de economische activiteit verhogen. Uiteraard is dit een gunstigere situatie want hoe meer investeringen, hoe meer mensen er worden te werk gesteld en de overheid hoeft minder werkloosheidsuitkeringen te betalen.

Communicatie

Door middel van communicatie kunnen centrale banken informatie uitsturen omtrent de evoluties op de markt en mogelijke veranderingen die zullen worden besproken op de volgende raad van bestuur. Als gevolg van reeds opgenoemde effecten van de basisrente en de open markttransacties kunnen deze op zichzelf de markt beïnvloeden maar enkel als de centrale bank geloofwaardig overkomt en consequent is in zijn woorden en daden.

Valuta markttransacties

De derde manier waarop de centrale banken de waarde van de munt beïnvloedt is door het betreden van valutamarkt en het kopen en verkopen van de valuta van het land. Als gevolg van het alom bekende vraag en aanbod spel op deze markt zal de wisselkoers fluctueren. Het nadeel van deze methode voor de centrale bank bestaat in het feit dat deze markt soms te groot is voor de centrale bank en deze dus amper zal kunnen beïnvloeden. Dit is vooral het geval bij kleine en open economieën.

Combinatie van bovenstaande

Tenslotte kan de centrale bank beslissen om een combinatie van bovenstaande methoden te hanteren. Wanneer deze bank de inflatie wil verhogen en de economie op deze manier een boost wil geven kan dit door het drukken van bankbiljetten zodat er meer geld in omloop geraakt. Hoewel het effect hiervan lang op zich zal laten wachten zou het beter zijn om valuta te verkopen op de valutamarkt en vervolgens te communiceren dat er een inflatie verhoging zal plaats vinden.