Het Doppler-effect
Iedereen kent het fenomeen: je hoort van ver een ziekenwagen met loeiende sirene aankomen en wanneer hij voorbij geraasd is, is het alsof het geluid ineens een toontje lager zingt. Wetenschappers noemen dit het Doppler-effect. Het is genoemd naar Johann Christian Andreas Doppler, een negentiende-eeuwse Oostenrijkse wis- en natuurkundige die in 1842 het fenomeen voor het eerst beschreef. Het effect kent heel wat praktische toepassingen in de geneeskunde, de sterrenkunde en in het leger.
Geluidsgolven
Het Doppler-effect geldt zowel voor lichtgolven als voor geluidsgolven. Omdat we het in het dagelijkse leven het meest ervaren als een geluidseffect, zullen we het bij de bespreking enkel over geluidsgolven hebben.
Als een voorwerp geluid maakt, doet het de deeltjes in de lucht trillen. Die gaan daardoor golfjes maken, de zogenaamde geluidsgolven. Deze golven gaan in alle richtingen even snel, alsof je kringen krijgt rond de geluidsbron. Je kan het vergelijken met de golven die je krijgt wanneer je een steen in een vijver gooit.
Frequentie
De frequentie van geluidsgolven wordt aangeduid met f. Hoe sneller de golven na mekaar komen, hoe groter de frequentie. Deze wordt uitgedrukt in Hertz, wat evenveel betekent als 'aantal per seconde'. Een frequentie van 1000 Hertz betekent dus 1000 geluidsgolfjes per seconde. Hoe sneller de geluidsgolven na elkaar komen, hoe hoger de toon is die je hoort. Een hoge frequentie is dus ook een hoog geluid, een lage frequentie is een laag geluid.
De stemvork die muzikanten gebruiken, geeft de noot la weer en heeft een frequentie van 440 Hz. Een jong kind kan geluiden horen tussen 20 Hz en 24.000 Hz. Naarmate je ouder wordt, zal je minder hoge tonen kunnen horen. Dan kan je geluid boven de 10000 Hz niet meer waarnemen.
Het Doppler-effect
Je kan geluidsgolven op een tekening voorstellen door cirkels met hetzelfde centrum, de geluidsbron, die telkens even ver uit elkaar liggen. Voor iemand die stilstaat, komen de golven steeds met eenzelfde tussentijd aan. Als die persoon nu naar de geluidsbron toe beweegt (of omgekeerd de geluidsbron naar de toehoorder), dan hebben de golven minder tijd nodig om bij de ontvanger te komen. Het duurt langer om iemand te bereiken die stilstaat dan iemand die ook naar je toekomt. Minder tijd tussen de golven, betekent een hogere frequentie en dus een hoger geluid.
Wanneer de geluidsbron zich van je weg beweegt, zullen de geluidsgolven er meer tijd voor nodig hebben om je te bereiken. Dit betekent een lagere frequentie en dus een lager geluid.
In de praktijk betekent dit dat het geluid dat ambulanciers horen, ergens ligt tussen het geluid dat je hoort als ze dichterbij komen en datgene wat je hoort als ze weer wegrijden. De fractie van een seconde dat de ziekenwagen op dezelfde hoogte is als jij, hoor je hetzelfde geluid als hen.
Toepassingen
In de sterrenkunde kan met met behulp van het Doppler-effect de beweging van de sterren volgen. De straling die ze uitzenden zal een hogere frequentie hebben als ze dichterbij komen, een lagere als ze zich verwijderen.
In de geneeskunde kan het geluid van stromend bloed worden gemeten. Met behulp van het Doppler-effect kan men de snelheid bepalen.
Op militair gebied wordt het doppler-effect gebruikt door duikboten bij passieve en actieve sonar-systemen. Ook systemen die een projectiel pas laten ontploffen als het vlakbij zijn doel laat is, werken met het dopplereffect.
Tenslotte werken ook GPS- en radarsystemen dankzij de ontdekking van de heer Doppler.
© 2007 - 2024 Mamalies, het auteursrecht van dit artikel ligt bij de infoteur. Zonder toestemming is vermenigvuldiging verboden. Per 2021 gaat InfoNu verder als archief, artikelen worden nog maar beperkt geactualiseerd.
Gerelateerde artikelen
Wat is een vulkaan uitbarstingHet is een prachtig gezicht om te zien hoe een vulkaan tot uitbarsting komt en gelukkig kan tegenwoordig al worden aange…