Wat is een vulkaan uitbarsting

Het is een prachtig gezicht om te zien hoe een vulkaan tot uitbarsting komt en gelukkig kan tegenwoordig al worden aangegeven dat er een vulkaan tot leven komt. De bewoners uit de naaste omgeving kunnen dan nog op tijd evacueren. Vroeger was dat helaas anders en vielen er veel slachtoffers bij een vulkaanuitbarsting. Maar wat is nu eigenlijk een vulkaan en hoe werken ze.

Algemeen

Een vulkaan is een gat in de aardkorst, een berg die opgebouwd is uit lava en as, waardoor gesmolten gesteente en andere stoffen naar boven komen. Niet iedere vulkaan is een berg, sommige zijn gewoon een scheur in de aardkorst.

In de hele wereld zijn ongeveer 850 actieve vulkanen, waarvan de meeste in en rond de Stille Oceaan te vinden zijn. Jaarlijks komen ongeveer 50 tot 70 vulkanen tot uitbarsting.

Hoe werkt een vulkaan

Onder de aardkorst bevindt zich magma (gesmolten steen). Door de stromingen van deze magma bouwt zich langzaam aan een grote druk op. Wanneer de druk te groot wordt stroomt de magma naar buiten, op het moment dat het boven de aardkorst komt (dus uit de scheur komt of uit de berg stroomt) wordt magma “lava” genoemd. Lava kan een temperatuur bereiken tussen de 600° en 800° C en een snelheid halen van 800 km per uur.

Voordat een vulkaan echt tot uitbarsting komt, is er in de buurt onderaards gerommel te horen, vaak gepaard gaand met een enorme rookwolk boven (of beter gezegd vanuit) de krater van de vulkaan. Mensen die in de naaste omgeving van de werkende vulkaan wonen, hebben vaak net genoeg tijd om te evacueren.

Wanneer de lava afkoelt wordt het vulkanisch gesteente. Doordat de lava over oude lagen vulkanisch gesteente stroomt wat bij een eerder uitbarsting naar buiten is gekomen, en is afgekoeld, ontstaat er langzaam aan een berg. Dus hoe vaker een uitbarsting, hoe groter de kans op een hoge berg.

Fases van uitbarstingen

Net zoals alle natuurgeweld, wordt ook een vulkaanuitbarsting zorgvuldig opgebouwd. Het is onder te verdelen in verschillende fases, namelijk:

• Onder de vulkaan zit een magmakamer. Deze vult zich langzaam met nieuwe magma. Een slapende vulkaan heeft een kraterprop. Dit is afgekoelde en gestolde lava
• Is de magma kamer vol (de druk dus vrij groot) neemt de druk op de grond boven deze kamer toe en wordt de magma door de kraterpijp naar boven gestuwd
• De grond begint te trillen en de zijden van de vulkaan beginnen uit te puilen. Vanuit de krater ontsnappen gassen en is er een zwavel lucht te ruiken
• Zijn er gassen aanwezig bij de magma, dan begint de uitbarsting met een luide explosie. Er worden stenen en as de lucht ingeblazen, vaak meters hoog. Deze as komt, omdat het bijna niets weegt als een asregen kilometers ver pas weer terug op aarde
• Minder gas, dan is de uitbarsting niet zo erg. De lava stroomt “gewoon” langs de vulkaan naar beneden. Dit is wel een soort uitbarsting die heel lang kan duren, dagen of zelfs maanden

Actieve, slapende en dode vulkanen

• Actieve vulkanen: Dit type vulkaan kan een hele tijd heel stil zijn, en dan komen ze ineens tot uitbarsting
• Slapende vulkanen: Deze vulkanen zijn wel honderden jaren stil en dan is er ineens een uitbarsting. Meestal komt een vulkaan als deze tot een zeer zware uitbarsting
• Dode vulkanen: Hierbij is de aardkorst door de loop van de tijd dichtgegroeid zodat de magma er niet meer doorheen kan. Ze zullen dus zeer waarschijnlijk ook niet meer tot uitbarsting komen. Maar niets is zeker

Soorten vulkanen

Ondanks alle moderne apparatuur die inmiddels bekend is, hebben vulkanologen nog steeds moeite om precies aan te geven wanneer en met wat voor een kracht een vulkaan actief zal worden. Wel kunnen ze een verhoogde activiteit waarnemen. Er zijn diverse categorieën vulkanen, voornamelijk afgeleid van de vorm van de vulkaan, de opgebouwde materialen en de manier van uitbarsting:

• Samengestelde vulkanen (strato vulkaan), een vulkaan met vaak hele hoge bergtoppen die vaak onder de eeuwige sneeuw liggen, dus meer dan 2.500 meter hoog. Vaak komen dit soort vulkanen zeer explosief en zwaar tot uitbarsting, vooral door de kleverige en taaie magma. Meestal zijn ze kegelvormig van vorm, maar er bestaan ook andere vormen (conclaaf/hol, Agua; pyramideachtig Stromboli; convex-conclaaf/hol-bol Vesuvius; helmvormig Mount Rainier; ingestorte cadera Graciosa; ingenesteld El Piton in Teide). Eén van de bekendste stratovulkanen is de Vesuvius

• Schildvulkanen, een vulkaan opgebouwd uit vele lagen gestolde lavastromen. De lava kan uit meerdere uitlaten stromen. Op deze manier ontstaat een brede zacht glooiende kegel. Het spuwt lava met een hoog basalt gehalte, dit maakt het vormen van hoge steile kegels onmogelijk. De bekendste schildvulkanen staan op Hawaii, de Mauna Loa en de Kilauea

• Sintelkegels, zijn veelvuldig over de hele wereld te vinden. Zijn niet beroemd, want hun uitbarstingen stellen weinig voor. De lavafragmenten bestaan uit sintels, deze sintelkegels groeien snel en bereiken vlug hun maximale formaat, maar worden vaak niet hoger dan 250 meter. Hun diameter is meestal niet meer dan 500 meter. Een voorbeeld van dit soort vulkanen staat in Mexico, namelijk de Paricutin

• Spatkegels, als er niet genoeg gas vrijkomt bij een eruptie is het duidelijk zichtbaar dat de lava door het wel aanwezige gas tot klodders gevormd wordt. Dit noemt men spatten en variëren van 1 tot 50 cm doorsnee. Deze vulkanen vormen steile hellingachtige opeenhopingen

• Complexe vulkanen, eigenlijk is iedere vulkaan complex. Hebben allemaal een eigen vorm en variatie en manier van uitbarsting. Maar volgens de begrippen is een vulkaan met twee of meer uitlaten een complexe vulkaan

Vulkaan uitbarstingen met veel doden

Lees verder

• Zonsverduistering
• Maansverduistering
• Wat is Donder & Bliksem
• Wat is een aardbeving
• Wat is eigenlijk een orkaan