Zesde uitstervingsgolf voor dieren

Om de zoveel tijd heeft de aarde te kampen met een uitstervingsgolf. De dinosauriërs moesten het hoofd buigen en meer diersoorten zijn in de afgelopen miljoenen jaren van de aardbol verdwenen. Dat is inmiddels vijf keer gebeurd en we staan nu voor de zesde uitstervingsgolf. Deze keer is het geen ijstijd, geen meteoriet of vulkaanuitbarsting, maar de mens die op de knop druk en het uitsterven in beweging zet.

Massa-extinctie

Massaal uitsterven van diersoorten, als een uitstervingsgolf, wordt massa-extinctie genoemd. De laatste keer dat veel diersoorten van de aardbodem verdwenen is zo’n 65 miljoen jaar geleden. Toen stierven de dinosauriërs uit, maar ook meer soorten. Uitsterven gaat doorgaans niet plots; daar gaan vele, vele jaren mee gemoeid. Het lijkt een grote schoonmaak van de natuur. Sinds het Paleozoïcum, 541 miljoen jaar geleden, heeft de aarde vijf keer zo’n massa-extinctie meegemaakt en de meest extreme was 251 miljoen jaar geleden. Toen verdween 95 procent van alle in zee levende diersoorten. De bekendste uitstervingsgolf is de laatste, die waar de dino’s verdwenen.

Biologen en paleontologen

Biologen en paleontologen komen met angstwekkende theorieën. We zouden wel eens aan het begin van de zesde massa-extinctie op de aardbol kunnen staan, schrijven ze. De wetenschappers bestudeerden en analyseerden wetenschappelijk verzamelde gegevens en ontdekten trends. Die trends voorspellen niet veel goeds.

Uitgestorven

In de laatste 50 jaar zijn er al veel dieren uitgestorven. Wereldwijd is 45 procent van de ongewervelde dieren verdwenen. Dat zijn diertjes zoals wormen, kevers en vlinders. Afgelopen 500 jaar zijn er ten minste 80 zoogdiersoorten uitgestorven. Na de laatste massa-extinctie waren er nog 5.570 zoogdiersoorten. Dat er nu in een paar honderd jaar zoveel soorten zijn verdwenen is dan ook een duizelingwekkend hoog aantal. De wetenschappers gaan er vanuit dat de zoogdieren die nu met uitsterven bedreigd worden over 1000 verdwenen zullen zijn. Als alle nu kritieke, bedreigde en kwetsbare soorten worden meegeteld en als die allemaal uitsterven dan is er over een periode van 3 tot 22 eeuwen inderdaad sprake van een zesde massale uitstervingsgolf.

Oorzaken

De oorzaak van het verdwijnen van de diersoorten is een punt van discussie. Daar zijn de wetenschappers het niet helemaal over eens. Bij de vorige vijf keer ging het zeer waarschijnlijk om klimaatveranderingen. Er sloeg bijvoorbeeld een meteoriet in of er was een enorme vulkaanuitbarsting. Daar hadden de mensen geen invloed op, aan die klimaatveranderingen hadden de mensen geen schuld.

Ontbossing

Inmiddels is de mens nu wel als schuldige aan te wijzen. Aan de vooravond van de zesde uitstervingsgolf constateren we een snelle bevolkingsgroei. In honderd jaar tijd, tussen 1900 en 2000, groeide de wereldbevolking van 1,6 miljard naar 6 miljard mensen. Al die mensen hebben leefruimte en voedsel nodig. Dat betekent ontbossing met tot gevolg dat de dieren hun leefgebied kwijtraken.

De ontbossing brengt kale vlakten met zich mee waar weinig meer groeit dan gras en die dieren aantrekken die ziekten met zich meedragen. Dat is een extra bedreiging van de diersoorten die er nog zijn.

Ecosystemen

De wereld verliest ecosystemen. Laat ontbossing een ver-van-ons-bed-show zijn, wat verlies van biodiversiteit betreft doet Nederland het erg slecht. Van heel Europa heeft Nederland het meest aan ecosystemen verloren. Nederland is dichtbevolkt, verstedelijkt en we leggen veel wegen aan ten koste van natuur. Daarnaast is er een intensieve landbouw die ook veel land gebruikt.

Korhoen

Door de verstedelijking, wegen en intensieve landbouw is bijvoorbeeld de korhoen als broedvogel verdwenen en de watersnip zeldzaam. De grutto en de kievit hebben het moeilijk. Het zijn een paar soorten die in de Nederlandse weilanden thuishoren en waarbij we er niet aan moeten denken dat die er straks niet meer zijn. Het zou een verarming van het land en van de wereld betekenen.

Tempo

De mensen hebben de hand in de problemen. Behalve de hierboven genoemde factoren spelen de CO2-problematiek, overbevissing, vervuiling en de introductie van vreemde diersoorten in gebieden een funeste rol. Tot nu toe stierf er gemiddeld tussen de een en twee zoogdiersoorten per miljoen jaar uit. Het huidige tempo is veel en veel hoger, als je rekent dat er in de afgelopen 500 jaar minstens 80 zoogdiersoorten verdwenen.

Vergelijken

De komende uitstervingsgolf laat zich slecht vergelijken met de vorige vijf. Er is bijvoorbeeld weinig bekend over hoe de dieren uitstierven. Was dat door een uitbarsting in een paar dagen gedaan of gingen daar vele jaren overheen? Ook weten we niet precies hoeveel en welke dieren de aarde voorheen hebben bevolkt. Soorten leefden en stierven weer uit en dat gaat om 99 procent van alle soorten die ooit op aarde hebben geleefd. Nog steeds verdwijnen er soorten voordat we ze kennen. Daar tegenover staat dat er ook weer nieuwe soorten worden ontdekt. Het wordt de kikkerparadox genoemd. In onaangetaste regenwouden worden regelmatig nieuwe kikker- en paddensoorten ontdekt.

Lees verder

• Jaar van de Bij en de bedreigingen van de bijen
• Duizenden dieren en planten met uitsterven bedreigd
• Buckfastbij - koninginnen op het eiland Ameland
• Grote alexanderparkiet – een exoot in Nederland
• Exoten trekken Nederland binnen