De catastrofale eruptie van de IJslandse Laki vulkaan

In maart en april 2010 barstte de IJslandse vulkaan Eyjafjallajokull uit met grote gevolgen voor het luchtverkeer boven Europa. Het was niet de eerste keer dat een IJslandse vulkaan het leven in Europa verstoorde. In het jaar 1783 barstte de Laki vulkaan uit. De geweldige, 8 maanden durende, eruptie zaaide dood en verderf in IJsland en in Europa en beïnvloedde wereldwijd het klimaat.

Laki

De Laki vulkaan, de volledige naam is Lakagigar wat “kraters van Laki”betekend, ligt in het zuiden van IJsland, in Skaftafell Nationaal Park. Laki is deel van een vulkanisch systeem wat rond de Grimsvötn vulkaan ligt en waar ook de Thórdarhyrna vulkaan, deEldgja canyon en de Katla vulkaan deel van uitmaken. Het ligt tussen de gletsjers Myrdalsjökull en Vatnajökull, in een gebied waar barsten in de aardkorst lopen van het zuidwesten naar het noordoosten.

De uitbarsting van 1783-1784

Op 8 juni 1783 opende zich een scheur in de aardkorst. Dit ging gepaard met verschillende explosies doordat het opstijgende magma in aanraking kwam met het grondwater. De dagen daarna verminderde het aantal explosies, maar de uitbarsting ging door. Er werden grote hoeveelheden lava uitgestoten uit een 22 kilometer lange barst in de aarde. Deze barst heet nu Lakagigar, genoemd naar de berg Laki die in het midden ligt. De uitbarsting duurde 8 maanden, van 8 juni 1783 tot 7 februari 1784 en wordt gecategoriseerd als een VEI 6 op de Vulkanische Explosiviteits Index (voor uitleg over de Vulkanische Explosiviteits Index, zie het artikel: Gevaarlijke Supervulkanen ). Het stond bekend als “de vuren van de Skaftá rivier”. De eruptie produceerde ongeveer 14 kubieke kilometer basalt lava en 0,91 kubieke kilometer tephra. De hoogte van de lava fonteinen werd geschat op 800 tot 1400 meter. De hoeveelheid uitgestoten gassen wordt geschat op 8 miljoen ton waterstoffluoride en 120 miljoen ton zwaveldioxide.

Rampzalige gevolgen voor IJsland

De periode van de uitbarsting wordt in IJsland “moduhardbindin” (hongersnood door gassen) genoemd. De gevolgen voor de IJslandse bevolking waren catastrofaal. Naar schatting stierf 20% tot 25% van de bevolking door honger en door fluoridevergiftiging. Ongeveer 80% van de schapen, 50% van de runderen en 50% van de paarden ging dood.

De gevolgen voor Europa

De grote hoeveelheid uitgestoten zwaveldioxide zorgde voor een dikke mist over West Europa. Dit resulteerde in duizenden doden. De zomer van 1783 was uitzonderlijk warm. De wind waaide naar het zuidoosten door een zeldzaam hogedrukgebied boven IJsland. De giftige wolk dreef naar Bergen in Noorwegen, toen naar Praag op 17 juni, Berlijn op 18 juni, Parijs op 20 juni, Le Havre op 22 juni en Groot Brittannië op23 juni.

Ook in Nederland hadden we last van de zwavelwolk. Vooral in de noordelijke provincies kregen mensen last van hun ogen en luchtwegen. In Groot Brittannië staat de zomer van 1783 bekend als “the sand-summer” door de as die op het land neerdaalde. Er wordt geschat dat zo’n 23.000 mensen stierven als gevolg van de zwaveldioxide, met name aan de oostkust van Groot Brittannië.

Wereldwijde meteorologische impact

Over de hele wereld werden de gevolgen van de uitbarsting gevoeld. Met name op het noordelijk halfrond werd op veel plaatsen extreem weer geregistreerd. In Frankrijk leidde het extreme weer van de jaren die volgden op de uitbarsting, tot mislukkende oogsten, hongersnood en toenemende armoede onder de bevolking. Dit kan zelfs hebben bijgedragen tot het uitbreken van de Franse revolutie in 1789.

In Noord Amerika vestigde de winter van 1784 een record als langste en koudste winter. De Laki uitbarsting wordt ook in verband gebracht met een zwakkere Afrikaanse en Indiase moesson en daarmee een lagere waterstand in de rivier de Nijl. De hongersnood die Egypte teisterde in 1784 kostte aan ongeveer één zesde van de bevolking het leven. De eruptie zou ook de Tenmei hongersnood in Japan verergerd hebben.

De uitbarsting van De Laki vulkaan is hiermee een van de meest belangrijke natuurrampen van het laatste millennium. Het had grote klimatologische en sociale gevolgen. Er wordt geschat dat wereldwijd 2 miljoen mensen het slachtoffer zijn geworden van de Laki. Daarmee is de Lakagigar eruptie de dodelijkste uit de geschiedenis van de mensheid. En volgens deskundigen zou zo iets nog een keer kunnen gebeuren.