Scenario plannen

Scenario plannen is een techniek (ook wel methode) die momenteel steeds vaker gebruikt wordt in wetenschap waar veel variabelen samen komen en waarin men probeert de toekomst te voorspellen. Voorheen werden er vaak modellen gebouwd, steeds complexer en ingewikkelder, die de toekomst probeerden te voorspellen, maar met slechts zeer matig succes. Scenario plannen is niet zozeer een poging tot exacte voorspelling, maar meer het beschrijven van 'mogelijke' toekomstige situaties, waarop dan vervolgens kan worden voorbereid. Scenario planning wordt ook wel eens scenario 'thinking' of 'analysis' genoemd, maar alle drie komen op hetzelfde neer: vanuit een (beperkt) aantal variabelen worden verschillende toekomst-situaties geschetst, en vervolgens wordt naar deze situaties gekeken met oog op beleidsplannen.

Geschiedenis

Het idee komt oorspronkelijk van Amerikaanse militaire denktanks. Vanuit de basale methoden die hier gebruikt werden, hebben wetenschappers de eerste simulatiespelen voor beleidsmakers geproduceerd. In deze spellen werd de toekomst 'voorspeld' aan de hand van demografische variabelen, geografie, politieke aspecten en geologische factoren. Beleidsmakers konden dus met de variabelen 'spelen' en vervolgens zien hoe hun toekomst eruit zou zien aan de hand van de veranderingen die zij aanbrachten.
Tegelijkertijd werd eenzelfde techniek ook geadopteerd door de private sector. Koploper hier was Royal Dutch Shell.

Systeemdenken en voorspellen van non-lineaire gebeurtenissen

Systeemdenken is een tak-van-wetenschap die constateert dat de werkelijkheid waarin wij leven niet zo simpel is als het oorzaak-gevolg-denken van de afgelopen eeuwen in de wetenschappelijke wereld. Met andere woorden, één verandering in één variabele heeft niet alleen effect op één andere variabele, maar heeft vaak grotere gevolgen voor het hele systeem, feedback loops en andere systemen. Voorheen dachten wetenschappers vaak dat het verklaren van een-op-een relaties tussen variabelen (als één verandert, hoe verandert de ander dan?) voldoende was om de processen van de wereld te kunnen verklaren. Systeem-denkers echter beweren dat dit niet het geval is, de wereld is veel complexer dan een-op-een variabelen. Iedere variabele hangt zo ingewikkeld samen met zoveel andere variabelen dat het onderzoeken van een-op-een weinig tot geen zin heeft. We moeten het 'grotere plaatje' bekijken om de wereld écht te kunnen begrijpen.

Terwijl voorspellingen in de traditionele manier goed passen bij een-op-een relaties, passen voorspellingen niet in systeem-denken. Immers, we weten niet hoe de wereld gaat veranderen wanneer we één variabele veranderen, daar is het systeem te complex voor. Wat we wél kunnen doen, zo denken systeem-denkers, is een aantal situaties schetsen, oftewel scenario's, en die vervolgens analyseren.

Paden of pathways

We beginnen dus met het identificeren van een of meerdere scenario's. Aan de hand van die scenario's kunnen we nu gaan kijken naar het verleden, ofwel 'backcasten', om te zien hoe we mogelijk naar het betreffende scenario kunnen geraken. Stel we suggereren een wereld waarin er maar één globale macht en cultuur is. Zo'n scenario zegt natuurlijk iets over een periode die ver vooruit in de tijd ligt. Maar met terug-redeneren kunnen we achterhalen hoe we mogelijkerwijze bij ons doelscenario kunnen geraken. We back-casten dan naar momenten dichterbij in de tijd (bijvoorbeeld halverwege, wanneer we nog meerdere culturen hebben, maar toch al wel een soort van een centrale macht). Het bepalen van zo'n pad naar een scenario wordt ook wel een pathway genoemd.

Toch voorspellen?

Afgezien van terugbladeren naar het verleden zijn scenario's óók nog goed als voorspellingen. De beste scenario's zijn namelijk niet zomaar uit de lucht gegrepen. Zoals bij de 'historie' al beschreven werd, ze zijn gebaseerd op een aantal variabelen die kunnen en worden gefluctueerd. Door een aantal variabelen te nemen ontstaan er ook een aantal scenario's. Bijvoorbeeld, we nemen de variabele wereldpopulatie en globalisering van gezag. Dit kan vier 'uiterste' scenario's opleveren.

• Hoge wereldbevolking en hoog niveau van globalisering: veel mensen en één centrale overheid
• Hoge wereldbevolking en laag niveau van globalisering: veel mensen maar heel veel kleine landjes
• Lage wereldbevolking en hoog niveau van globalisering: weinig mensen en één centrale overheid
• Lage wereldbevolking en laag niveau van globalisering: weinig mensen en heel veel kleine landjes (zoals vroeger in de jager-verzamelaarscommunes).

Een ieder van deze scenario's kan nu gebruikt worden om te zien wat men moet doen mochten zulke situaties ontstaan. Bijvoorbeeld, stel we gaan uit dat we eindigen met een hoge wereldbevolking en één centrale overheid. Niet alleen kunnen we (als dit wenselijk is) de pathway naar dit scenario opzoeken, we kunnen nu ook anticiperen op de moeilijkheden die met dit scenario komen. Want ieder scenario (als realistisch) hoe mooi het ook klinkt, zal zijn zwakke punten hebben.

In een notendop

Het mooie van scenario-plannen is dat de toekomst niet meer als verrassing hoeft te komen. Door van te voren goed na te denken over mogelijke eind-scenario's die in het verschiet kunnen liggen, en alvast na te denken over wat je kan doen als deze gevallen zich voordoen, kan je je veel beter voorbereiden dan wanneer je slechts één voorspelling hebt, die vervolgens niet goed blijkt te zijn! Daarboven is het een goede manier om na te denken over wat je graag wil voor je toekomst, in plaats van alleen na te denken over wat er 'waarschijnlijk' komen gaat, zonder daar zelf aan bij te sturen.