Nature vs. nurture: beïnvloeden van gedrag

Het gedrag van mensen hangt af van nature en van nurture. Je DNA (nature) bepaalt welke mogelijkheden je hebt, tot wie jij je zou kunnen ontwikkelen. Je omgevingsfactoren (nurture) bepalen hierbij welk DNA je activeert en ontwikkelt. Dit aan of uit zetten van DNA wordt met behulp van methylering gedaan. Het op gang komen van het methyleringsproces kan beïnvloed worden door verschillende factoren. Deze invloeden hebben vooral effect tijdens bepaalde levensfases.

Tijdens de zwangerschap

Al in de derde week na de bevruchting begint het embryo met het ontwikkelen van de hersenen. De eerste stap hierbij is het ontwikkelen van de neuronen. Met miljarden tegelijk worden deze neuronen in het hersencentrum van de ongeboren baby geproduceerd. Tijdens de laatste maanden van de zwangerschap migreren deze neuronen naar de buitenkant. Hier nemen ze hun uiteindelijke plaats in de cortex in.

Bij deze verplaatsing spelen epigenetische factoren een grote rol. Om de neuronen in de goede richting te leiden zijn ‘chemo-attractanten’ nodig, ze trekken de onvolgroeide cellen aan naar de plaatsen waar de concentratie chemo-attractanten het hoogst is. Ook zijn ‘aanhechtingsmoleculen’ erg belangrijk, deze zorgen ervoor dat groeiende neuronen bij elkaar of in de buurt van een bepaald deel hersenen blijven. Tijdens deze ontwikkelingsfase van het embryo zijn er veel factoren die meespelen. In- en uitwendige factoren kunnen chemische stoffen produceren die kunnen zorgen voor verwarring van de neuronen. Zo kan alcohol ervoor zorgen dat neuronen op verkeerde plekken in de hersenen terecht komen, hierdoor raken ze hun functie kwijt.

Na de geboorte

Na de geboorte nemen de zintuigen van de pasgeboren baby ontzettend veel waar. De neuronen waarmee ze geboren zijn, dat zijn er ongeveer 100 miljard, vormen bij alles wat ze waarnemen nieuwe verbindingen met elkaar, zogenoemde dendrieten. De groei van deze nieuwe dendrieten bereikt een hoogtepunt bij ongeveer acht maanden na de geboorte. In de jaren erna worden de hersenen, puur door het aanleggen van dendrieten, nog vier maal zo groot. Tijdens deze eerste fase in het leven van de baby is het dan ook erg belangrijk dat ze aan verschillende prikkels worden blootgesteld. De hersenen zullen hierdoor meer dendrieten aanleggen en dat zal zorgen voor een betere ontwikkeling van het brein. Behalve de ontwikkeling van het brein is de ontwikkeling van het DNA dus ook erg belangrijk. Door verschillende gebeurtenissen kan er methylering ontstaan.

Door emoties

Emoties geven in het limbische gebied van de hersenen reacties, daardoor zijn er in de hersenen neurotransmitters en hormonen die de transcriptiefactoren regelen. Een transcriptiefactor stuurt 200 tot 500 genen aan. Het biologisch functioneren verandert bij bepaalde gevoelens. Een voorbeeld hiervan is dat wanneer iemand schrikt, onder andere zijn hartslag en ademhaling verandert.

Wanneer je een zintuiglijke waarneming hebt, gaat er eerst een signaal naar het limbische gebied. Dan komt er hersenactiviteit en worden er hormonen geproduceerd, lichaamsfuncties, celfuncties en DNA veranderd. Bij een bepaalde positieve of negatieve waarneming wordt het DNA blijvend veranderd, omdat de methyllering door emoties worden gestuurd. Bij moederliefde, een voorbeeld van een positieve waarneming, is er een lage methylleringsgraad van de corticoïd receptor. Onderzoek naar moederliefde wordt vaak gedaan bij ratten. Er zijn twee soorten moederratten, de verzorgende moeder die haar kinderen likt en de moeder die dat niet doet. Bij de kinderen van een affectieve moeder is er een lage methyllering van histonen en zijn de genen toegankelijk. Bij de moeder die haar kinderen niet likt, is er een hoge methyllering van histonen en zijn de genen uitgeschakeld. Bij een rat is er een gen gebied waar zich de glucocorticoïd receptor bevindt. Deze receptor is erg belangrijk voor de binding van cortisol, het stresshormoon, en andere corticoïden. Als het gen minder tot expressie komt, komen er ook minder receptoren. Als compensatie gaat het lichaam meer corticoïden aanmaken en krijg je meer stress. Dit verklaart dat de kinderen van niet-likkende moeders op latere leeftijd meer last krijgen van stress en dat ze deze genen ook weer doorgeven aan hun eigen kinderen. Bij mensen gaat het op dezelfde manier. Bij verwaarlozing van kinderen gaan de receptoren door hoge methyllering omlaag en wordt er meer cortisol geproduceerd. Deze kinderen krijgen last van angstgevoelens, stress en depressies. Bij seksueel misbruik is het niet meer te compenseren en kan het kind later zelfs schizofreen worden.

Door hormonen

Hormonen en andere chemische stoffen zijn belangrijk voor de ontwikkeling van onze seksuele oriëntatie. Meisjes die in de baarmoeder aan hoge hoeveelheden testosteron zijn blootgesteld, door een congenitale bijnier hyperplasie (CAH), hebben meer kans op bi- en homoseksualiteit. Tussen 1939 en 1960 werd bij zwangere vrouwen in de VS en Europa DES toegediend om miskramen te voorkomen, het verhoogde wel de kans op bi- en homoseksualiteit bij meisjes. Dit is eveneens het geval bij nicotine of amfetamine. Bij jongens neemt de kans op homoseksualiteit toe met het aantal broers dat voor hen werd geboren. Dit wordt verklaard door een afweerreactie van de moeder tijdens de zwangerschap op mannelijke stoffen die het zoontje in de baarmoeder afgeeft. Deze afweerreactie zou met iedere zwangerschap toenemen. Stress van de zwangere vrouw verhoogt ook de kans op homoseksuele kinderen, doordat het stresshormoon cortisol van de moeder inwerkt op de productie van de geslachtshormonen van het kind in de baarmoeder.