Serendipiteit: iets ontdekken wat je niet zocht

Serendipiteit betekent iets ontdekken wat je niet zocht. De term serendipiteit is bedacht door de Engelse schrijver Horace Walpole die het ontleende aan een oud Perzisch sprookje met de titel ‘De drie prinsen van Serendip.’ Maar door serendipiteit zijn al heel wat belangrijke ontdekkingen gedaan. Zo werd penicilline er door ontdekt.

De ontdekking van penicilline

Op 28 september 1928 ruimde de Britse scheikundige Alexander Fleming zijn laboratorium op. Hij vond daarbij een petrischaaltje dat hij gebruikt had bij het onderzoek naar de staffylokokkenbacterie. Hij was vergeten om het deksel op het schaaltje te doen. Daardoor was het monster gaan schimmelen. De onderzoeker ontdekte dat in het gebied waar de schimmel zat alle bacteriën gedood waren. Daar wilde hij meer van weten en toen hij het plaatje onder de microscoop legde zag hij dat de schimmel een bacteriedodende stof afscheidde. Nader onderzoek wees uit dat het ook werkte bij geïnfecteerde muizen. De penicilline was in basis geborenen Fleming noemde de schimmel penicilline notatum.

Belangrijk medicijn tegen bacteriële infecties

De penicilline van Fleming werd door andere onderzoekers onderzocht en toen duidelijk werd hoe het precies werkte, werd het een belangrijk medicijn tegen bacteriële infecties. Overigens kreeg Fleming voor zijn ontdekking de Nobelprijs.

Iets ontdekken wat je niet zocht

Het is duidelijk dat Fleming niet op zoek was naar dit middel. Hij had geen schimmel toegevoegd, hij was gewoon vergeten om het deksel op het schaaltje te doen. En als het december was geweest en koud ook dan zou er misschien helemaal geen schimmel zijn ontstaan. En had hij waarschijnlijk nooit de geneeskrachtige werking van penicilline ontdekt.

Serendipiteit

De ontdekking van de penicilline van Fleming is een goed voorbeeld van serendipiteit, iets ontdekken wat je helemaal niet zocht. De Wetenschap en de techniek doen voortdurend zulke ontdekkingen. Want bij veel onderzoeken worden dingen gelaten of gedaan of toevallig ontdekt die helemaal niet de bedoeling waren.

Meer voorbeelden van serendipiteit

Meer voorbeelden van serendipiteit zijn:

• De magnetron – Een Amerikaans technicus experimenteerde met magneetgolven en ontdekte dat de chocoladereep in zijn broek daardoor smolt.
• Theezakjes – Een Amerikaanse theehandelaar verpakte zijn thee in kleine papieren zakjes, maar kwam er toen achter dat mensen te lui waren om de verpakking er af te halen en dat ze de zakjes zo in het hete water doopten.
• De ontdekking van Amerika. Columbus was op weg naar India en zocht daarvoor een snellere weg, maar hij ontdekte Amerika.
• De ontdekking van LSD - Een farmaceut likte aan zijn vingers toen hij een middel zocht voor migraine en bloedingen en merkte dat hij licht in het hoofd werd.

Serendipiteit is niet helemaal toeval

Serendipiteit staat niet gelijk aan toeval. De ontdekkingen in dit kader zijn namelijk wel gedaan terwijl mensen op zoek waren naar oplossingen. Fleming was bijvoorbeeld al jaren op zoek naar een medicijn naar infecties. Als jonge arts had hij in de Eerste Wereldoorlog gezien hoeveel jonge soldaten bezweken aan ontstekende wonden. Hij was dus op zoek naar een bacterieremmend middel. Hij vond het echter ergens waar hij dat niet zelf had bedacht. Fleming wist bovendien van de materie en hem was de rand om de schimmel dus wel opgevallen. Een bakker had dat waarschijnlijk niet gezien. Ook Columbus was wel degelijk op zoek naar een andere weg naar India. Dat hij Amerika vond was niet zijn opzet, maar het was ook niet zo dat hij nog nooit gevaren had.

De ontdekking van LSD

De ontdekking van LSD is ook bij toeval gedaan. De Zwitserse farmaceut Albert Hoffmann werkte bij een farmaceut en op zoek naar een chemische verbinding die kon helpen bij migraine en bij bloedingen na de bevalling. Toen hij bij een experiment met een middel aan zijn vinger had gelikt merkte hij dat hij licht in zijn hoofd werd. Hij deed dat nog een keer en kwam toen in een acid trip terecht.

Het verschil tussen serendipiteit en louter toeval

Het verschil tussen serendipiteit en louter toeval zit hem daarin dat er bij serendipiteit wel degelijk gezocht wordt naar iets in een wetschappelijke setting. Hoffmann zei bijvoorbeeld dat zijn vinding wel een toevallige ontdekking was, maar dat het wel de uitkomst was van een wetenschappelijk experiment en dat dit plaatsvond in de context van systematisch farmaceutisch en chemisch onderzoek. Het betekent dus niet dat iemand maar wat aan het aan klungelen is en dan bij toeval iets ontdekt. Hoffmann vond een medicijn uit dat als medicijn werd gebruikt in de psychoanalyse. Het werd echter later door hippies als geestverruimende drug gebruikt.

Hoe ontstaat het?

Kevin Dubar en Jonathan Fugelsang, twee Amerikaanse psychologen hebben serendipiteit onderzocht en kwamen tot de volgende ontdekkingen:

1. Vaak ontstaat serendipiteit als een wetenschapper tijdens zijn experiment een ‘fout’ ziet
2. Bij nader onderzoek van die fout blijkt dat de fout te bijzonder is om echt als fout te worden aangemerkt
3. Daaruit blijkt dan dat er dus iets mis is met de methodologie of de hypothese
4. Door dit verder te onderzoeken komt de wetenschapper tot een andere uitkomst dan wat van te voren is bedacht
5. Om dergelijke zaken te ontdekken moet de wetenschapper wel bereid zijn om verder te kijken dan zijn vooropgezette plan en dat ook durven los te laten

Serendipiteit in het dagelijkse leven

In het dagelijkse leven hebben mensen ook te maken met serendipiteit. Je gaat naar de winkel om kip te kopen, maar je komt met kikkererwten thuis. Of je bent op reis naar Zwitserland, maar je vindt het opeens in Duitsland toch leuker en blijft daar dan maar. Maar ook dat geldt dat je wel open moet durven staan voor veranderingen. Want wie vasthoudt aan zijn oorspronkelijke plan zal nooit dingen ontdekken waar hij eigenlijk niet naar op zoek was.