Biomarkers en hun gebruik bij medisch onderzoek

Biomarkers zijn indicatoren in het lichaam om bepaalde eigenschappen in het lichaam te meten. Ze kunnen bijvoorbeeld gebruikt worden om te bepalen of iemand gaat reageren op een medicijn, om te kijken of iemand ziek is of te bepalen hoeveel risico iemand loopt om een ziekte te ontwikkelen. Vroeger waren biomarkers vooral fysiologisch zoals de bloeddruk of hartslag, maar er wordt steeds meer gebruik gemaakt van moleculaire markers. Deze kijken bijvoorbeeld naar het DNA, RNA of eiwitten in het lichaam.

Inhoud

• Wat is een biomarker?
• Waarvoor kunnen biomarkers worden gebruikt?
• Wat van soorten biomarkers zijn er?
• De optimale test
• Klassieke biomarkers
• 'Personalized medicine'
• Bevolkingsonderzoek

Wat is een biomarker?

Een biomarker is een samenvoeging van biologische marker. Deze biomarkers zijn indicatoren van de medische staat van een patiënt die specifiek en reproduceerbaar gemeten kunnen worden. De National Institutes of Health Biomarkers Definitions Working Group heeft een biomarker gedefinieerd als: een karakteristiek dat objectief gemeten en geëvalueerd is als indicator voor een normaal biologisch proces, een ziekte proces of een farmacologische respons naar een therapeutische interventie.

Hierbij kan worden gedacht aan biomarkers om het risico op een ziekte te meten, te bepalen of een behandeling aan zal slaan of om te kijken hoe vergevorderd een ziekte is. Biomarkers worden vaak uit lichaamsvloeistoffen gehaald zoals bloed of urine. Maar biomarkers hoeven niet per se een stof in het lichaam te zijn, zo kan bijvoorbeeld de activiteit van de hersenen of het volume van een orgaan gemeten worden als indicator. Deze biomarkers kunnen helpen bij de ontwikkeling van personalized medicine.

Waarvoor kunnen biomarkers worden gebruikt?

Er kan onderscheid worden gemaakt tussen verschillende soorten biomarkers:

• Voorspellende biomarkers geven informatie over het mogelijke effect van een medicijn op de patiënt. Ze kunnen helpen om te bepalen welke medicatie het beste kan worden gebruikt voor een patiënt.
• Diagnostische biomarkers kunnen bepalen of iemand last heeft van een ziekte.
• Prognostische biomarkers geven informatie over hoe een ziekte zal verlopen ongeacht welke behandeling iemand krijgt, ze geven dus de progressie van de ziekte weer.
• Ook zijn er biomarkers die aan kunnen geven of, en hoeveel risico iemand loopt om een ziekte te ontwikkelen.

Wat van soorten biomarkers zijn er?

Biomarkers kunnen gevonden worden in bijvoorbeeld bloed, urine of in weefsels. Er zijn verschillende soorten indicatoren die kunnen worden gebruikt:

• Fysiologische markers
• DNA
• RNA
• eiwitten

De optimale test

Om een biomarker te meten moet een test aan een aantal eisen voldoen:

• Het materiaal dat nodig is om de biomarker te meten moet makkelijk te verkrijgen zijn
• De resultaten die met de test worden verkregen moeten kloppen
• Als de biomarker in verschillende instellingen wordt gemeten, moet er ongeveer hetzelfde uitkomen.
• De test moet zo goedkoop mogelijk zijn.
• De test moet makkelijk zijn om te gebruiken

Klassieke biomarkers

De klassieke biomarkers in de gezondheidszorg bestaan al heel lang, vroeger werden vooral fysiologische kenmerken gebruikt als biomarker zoals de bloeddruk, of hartslag. Ook werd er bloed afgenomen om cellen te bekijken of om simpele testen uit te voeren. Deze biomarkers kunnen de dokter helpen te bepalen hoe ziek iemand is en wat er aan de hand is. Tegenwoordig wordt het vinden van biomarkers steeds complexer en worden het steeds meer moleculaire markers. Zo kunnen antigenen worden gebruikt om kanker op te sporen, of gen-expressie wordt bestudeerd om te kijken of iemand goed zal reageren op een medicijn.

'Personalized medicine'

Vroeger kreeg iedereen met dezelfde ziekte, dezelfde behandeling. Ziekenhuizen proberen zich steeds meer te richten op personalized medicine. Hiermee wordt bedoeld dat de gezondheidszorg en dan voornamelijk de behandelingen en keuzes die gemaakt worden specifiek worden aangepast aan de individuele patiënt. Biomarkers worden steeds belangrijker bij deze persoonlijke aanpak. Biomarkers worden per persoon gemeten en aan de hand van de uitkomst van het onderzoek hiervan, zal de behandeling aangepast kunnen worden aan de persoon. Niet iedereen zal meer dezelfde zorg krijgen, maar de behandeling zal worden aangepast aan de patiënt gebaseerd op zijn eigen moleculaire of cellulaire kenmerken.

Bevolkingsonderzoek

Bij een bevolkingsonderzoek wordt een specifieke groep mensen preventief gescreend op een bepaalde aandoening. Enkele voorbeelden hiervan zijn het maken van röntgenfoto's bij borstkankerscreening en inwendig onderzoek bij prostaatkankerscreening Biomarkers kunnen ook gebruikt worden voor de vroege detectie van bepaalde ziektes of om te kijken of iemand verhoogd risico loopt op de ontwikkeling ervan. Om echt zeker te weten of een biomarker geschikt is als screening moet nog veel onderzoek gedaan worden. Het is te verwachten dat over tientallen jaren, er genoeg onderzoek is gedaan om de huidige bevolkingsonderzoeken te vervangen door onderzoeken met moleculaire biomarkers.