De TR4 Panama-ziekte: een bedreiging voor de bananenteelt

De bananenoogst kan worden bedreigd door een specifieke variant van de zogenaamde 'Panama-ziekte'. Dit is een schimmelziekte die het vermogen heeft om bananen ernstig aan te tasten. De zogenaamde 'TR4' is zodanig hardnekkig dat deze schimmel zelfs schadelijk kan zijn voor een bekend bananenras, de zogenaamde 'Cavendish'. Het zorgt er namelijk voor dat de bananenplanten geen voedingsstoffen meer kunnen opnemen. Tevens worden deze planten vergiftigd. De meest gebruikte bestrijdingsmiddelen zijn echter niet geschikt om de schimmel te kunnen doden. De schimmel dringt namelijk tot ver onder de grond door waar fungiciden normaal gesproken niet bij kunnen.

De TR-4 Panama-ziekte

• Wat is de Panama-ziekte precies?
• De banaan als exportproduct
• De banaan als binnenlands product
• Hoe kan deze schimmel mogelijk bestreden worden?

Wat is de Panama-ziekte precies?

De Panama-ziekte is een plantenziekte die het voortbestaan van de banaan bedreigt. Het is namelijk een schimmel die ervoor zorgt dat bananen in een slechte staat verkeren waardoor deze niet meer geschikt zijn voor consumptie. Bananentelers kunnen als gevolg van deze plantenziekte een groot deel van hun inkomsten verliezen. Het knelt namelijk het zogenaamde vatensysteem van de bananenplant af. Hierdoor krijgt de plant te weinig vocht en voedingsstoffen binnen. De besmette planten zijn te herkennen aan hun bruine bladeren. Dit gaat uiteindelijk ook ten koste van de kwaliteit van de bananen. In 1990 is er een hardnekkige variant ontstaan die 'Tropical Race 4' wordt genoemd, oftewel 'TR4'.

De verspreiding van de schimmel

Deze plantenziekte verspreidt zich via een bepaalde bodemschimmel genaamd 'Fusarium oxysporum f. sp. cubense' (afgekort Foc). Andere schimmels (zoals bijvoorbeeld de zogenaamde 'Zwarte Sigatoka') verspreiden zich via de lucht. Wanneer de bodem eenmaal besmet is door Foc kan de grond niet meer gebruikt worden voor de productie van bananen. Landbouwmachines kunnen aangetaste grond per ongeluk met zich meenemen waardoor overige delen van het land onbruikbaar worden. In het verleden had men deze kennis echter niet, waardoor de gevolgen hiervan zeer ernstig waren. Gelukkig verspreidt de schimmel zich over het algemeen vrij langzaam.

De banaan als exportproduct

Sommige bananen kunnen zelfs als exportproduct afgekeurd worden. Dit komt omdat deze producten niet lang genoeg houdbaar zijn om over langere afstanden vervoerd te kunnen worden. Deze producten kunnen in zo'n situatie slechts lokaal verhandeld worden. Dit gaat ten koste van de winst die bananentelers kunnen maken.

De banaan als binnenlands product

De lokale bevolking van werelddelen zoals Latijns-Amerika en Azië is zeer afhankelijk van dit fruit. Het komt namelijk regelmatig in hun dieet voor. In sommige gebieden eet men zelfs dagelijks maaltijden waarin banaan zit verwerkt. In Afrikaanse landen zijn de lokale bananensoorten resistent tegen de Panama-ziekte waardoor hier geen tekort dreigt te ontstaan.

Fungiciden

Foc is een schimmel die helaas niet met behulp van fungiciden bestreden kan worden. De sporen die ontstaan kunnen zelfs tientallen jaren in de bodem blijven leven. Hierdoor kan het soms zelfs noodzakelijk zijn om de grond te vervangen met verse aarde. Dit brengt voor een plantage echter veel onkosten met zich mee.

Nederland op de kaart

De TR4 is uitbundig in Wageningen onderzocht. De projecten werden wereldwijd bekend vanwege de maatschappelijke gevolgen. Er werden in totaal miljoenen euro's in het onderzoek geïnvesteerd. Hierdoor heeft men het onderzoekscentrum kunnen uitbreiden.

Hoe kan deze schimmel mogelijk bestreden worden?

Wetenschappers werken veelal met bodemonderzoekers samen om schimmels beter in kaart te brengen. Plantenziektes zoals de Panama-ziekte kunnen hierdoor beter aangepakt worden. Planten die door Foc geteisterd worden dienen direct weggenomen te worden van de rest van de oogst. Tevens is het mogelijk om chemische middelen toe te passen. Deze dringen echter meestal niet genoeg de grond door. De schimmel kan zich namelijk 1 meter onder de oppervlakte bevinden. Hiernaast zijn onderzoekers op zoek naar een totaal andere methode om de schimmel te bestrijden. Wetenschappers hebben namelijk in 2012 het genoom van de banaan weten te ontrafelen en willen deze kennis in hun voordeel gebruiken.

Het genoom van de banaan

Onderzoekers hebben zich vooral gericht op de delen van het genoom die eventueel wat met resistentie te maken kunnen hebben. Wetenschappers hebben ontdekt dat het wilde bananenras wél resistent is tegen de Panama-ziekte. Dit zou een aanwijzing kunnen zijn om de bananenteelt te redden van de Panama-ziekte. De wilde banaan is echter niet geschikt voor consumptie.