De grenzen van de wetenschap

Wetenschap is de systematische zoektocht naar de waarheid. Uitgerust met vijf zintuigen, onderzoekt de mens het universum en noemt dit 'wetenschap'. Maar wetenschap is niets zonder verbeeldingskracht, want elke grote wetenschappelijke vooruitgang vloeit voort uit nieuwe manieren van denken. Met dit gegeven wordt ook duidelijk dat de wetenschap tekort schiet, en vaak berust op onbetrouwbare 'feiten'. Want niet alles is te onderzoeken of toepasbaar. Waar liggen de beperkingen van de wetenschap? 'In comparing religious belief to science,
I try to remember,
that science is belief
also.' ~ Robert Brault

Verklaringen versus beperkingen

'Science has made us gods even before we are worthy of being men.'
Om de mysteries in het universum en onze wereld op te lossen is er de wetenschap. En de wetenschap heeft ons veel gebracht. Zo kunnen we bellen met de andere kant van de wereld, kinderen inenten tegen besmettelijke ziekten, huizen bouwen, auto's besturen, de wereld rondvliegen, appels met peren vergelijken, een lamp branden en een douche nemen. Wetenschap helpt ons ook bij voorspellingen en legt ons het verleden uit. Wat voor weer krijgen we, en wie waren onze evolutionaire voorouders? Wetenschap lijkt een eindeloze bron van kennis, waar alle antwoorden in te vinden zijn. Maar ondanks alle grote verdiensten en voordelen, heeft wetenschap grote beperkingen. Hoewel we snakken naar verklaringen voor tal van zaken die elke dag in ons leven spelen, krijgen we die niet. Om de eenvoudige reden dat niet alles verklaarbaar is.

Waar wetenschap tekort schiet

Waarde van dingen

'Art is the objectification of feeling.'
Er zijn grofweg drie grote gebieden waar de wetenschap geen antwoorden op heeft. In de eerste plaats zijn dat vragen over waarde en het oordeel van waarde. 'Welke kleur is mooier?', 'Wat is voor jou de meest geschikte job?, 'Is dit tv-programma leuk of stom?', 'Is deze muziek goed of te lelijk om aan te horen?', 'Wat vind je nu eigenlijk van dit schilderij?, enz. Nu is het de vraag of daar nu wel wetenschappelijke antwoorden voor nodig zijn. Waarschijnlijk niet, want oordelen over waarde zijn subjectief en hangen af van andere factoren. Zo vinden mensen het materiaal goud waardevoller dan staal, maar als je een wolkenkrabber van goud bouwt, zal het gebouw vrijwel zeker in elkaar storten. In conclusie is er geen enkele manier waarop waarde objectief en wetenschappelijk kan worden bepaald. En toch is het belangrijk in de wereld om ons heen, want waardebepalingen zoals oordelen en vooroordelen worden - al of niet onbewust - aan de lopende band gegeven.

Moraal en beoordeling

'Ethics and science need to shake hands.'
Het tweede facet waar wetenschap tekort schiet doet zich voor bij de vraagstukken over moraal. Wat is juist en fout, wat is goed en slecht? Voorbeelden hiervan zijn de kwesties omtrent euthanasie of abortus. Wetenschappers kunnen alles uitleggen over hoe de dood in fysieke zin in zijn werk gaat, hoe een foetus zich ontwikkelt, enzovoorts, maar of het wel of niet een goed idee is om een leven te beëindigen weet de wetenschap niet. Besluiten worden bepaald aan de hand van culturele en maatschappelijke regels, de zogenaamde moraal. Welke universele rechten hebben mensen eigenlijk? In hoeverre hebben dieren rechten? Wetenschap beschrijft de feiten van de wereld, zoals een robot of machine zou kunnen doen, maar het is totaal onvermogend bij de beoordeling van 'goed en fout'.

Bovennatuurlijke zaken

'Men are probably nearer the central truth in their superstitions than in their science.'
Waar wetenschap ook geen antwoorden op heeft zijn vragen over het bovennatuurlijke, zaken van persoonlijk geloof en spiritualiteit. De gereedschapskist van een wetenschapper bevat enkel de natuurlijke wetten van het universum. Alles wat met deze middelen niet verklaard kan worden, wordt gezien als fantasie, verzinsels, onjuistheden, onmogelijkheden, enz. In het licht hiervan is het interessant te zien hoeveel wetenschappers hun eigen beperkingen vergeten. Zo verschijnen er eens in de zoveel tijd artikelen of boeken waarin het bestaan van god wordt bewezen, of er wordt juist bewezen dat er geen god bestaat. Omdat 'god' een bovennatuurlijk verschijnsel is, kunnen er geen bewijzen ten aanzien van het bestaan ervan worden gegeven. Maar in de praktijk wordt niets geschroomd. Onder het mom van wetenschap wordt van alles 'uitgelegd'. En wordt de beperktheid van wetenschappelijk onderzoek voor het gemak over het hoofd gezien.

Wat te doen met kennis?

'Whenever science makes a discovery, the devil grabs it while the angels are debating the best way to use it.'
Een ander belangrijk gegeven dat de beperkingen van de wetenschap aangeeft is het feit dat wetenschap zelf niet aanduidt wat er met de wetenschappelijk verkregen kennis moet worden gedaan. Een voorbeeld hiervan is de kennis dat DNA op verschillende, nieuwe manieren kan worden hergecombineerd. Uitkomsten en uitslagen zeggen niets over of je deze kennis moet gebruiken om een genetische ziekte te genezen, een stuk fruit tegen kneuzingen moet beschermen of een nieuwe bacterie moet kweken. Voor bijna elke belangrijke wetenschappelijke vooruitgang zijn er zowel positieve als negatieve manieren om de opgedane kennis te gebruiken. Dus, wetenschap helpt ons om de wereld om ons heen te beschrijven, maar wij zijn het zelf die moeten bepalen hoe de wetenschap gehanteerd moet worden.

Waar het misgaat

'A biophysicist talks physics to the biologists and biology to the physicists, but then he meets another biophysicist and they just discuss women.'
Als je de sleutels van de wetenschap ontrafelt en samenvat komt het concept in het kort neer op de volgende stappen: 1. Stel een vraag, 2. Formuleer een hypothese, 3. Voer een experiment uit, 4. Verzamel gegevens, 5. Trek conclusie. In werkelijkheid voltrekt het proces zich niet zo simpel. Wetenschappelijke onderzoekers doen dezelfde stappen vele malen om nieuwe informatie en ideeën te krijgen. Daarbij werken ze niet in hun eentje, maar hangt onderzoek juist af van interacties met anderen. Verschillende onderdelen van een wetenschappelijk proces worden door verschillende mensen op verschillende tijdstippen -en in andere contexten- uitgevoerd. Creativiteit is noodzakelijk. Alles begint met een voorgevoel, intuïtie, een idee. Om die reden is verbeeldingskracht belangrijker dan wetenschap zelf, omdat het de hele grondslag is. Wetenschap vertrouwt op mensen die hun nek uitsteken en verder kijken. Maar het trekken van een eindconclusie is het grote struikelblok. Want wetenschap heeft geen begin en einde. Wetenschappelijke uitkomsten zijn altijd omkeerbaar als nieuwe feiten dit vereisen. Onderzoeken duren vaak voort, nieuwe vragen duiken op, zelfs als de oude al beantwoord zijn.

Valkuilen en grenzen in de wetenschap

Niet alles is meetbaar of toepasbaar!

'Materialism makes every truth false.'
De denkfouten die wetenschappers maken zijn veelal dezelfde. Zo wordt gedacht dat alle natuurlijke wetten universeel zijn en van toepassing zijn op alles en iedereen. Maar dit is nog nooit bewezen, enkel iets dat wetenschappers geloven. Ook druist het in tegen de 'vrije wil'. Als we verondersteld worden om de universele, natuurkundige wetten te erkennen dan zou er geen vrije wil bestaan. De mensen hebben desondanks het idee dat ze zelf bepalen wat ze doen. Wetenschap kan dit niet verklaren. Een andere belangrijke fout vanuit de wetenschap is het idee dat alles meetbaar is. Dit is gebaseerd op een sterk materialistische, maar onrealistische kijk op de wereld. Moraal, emoties, schoonheid en liefde kan niet worden gemeten, terwijl dit alles van extreem groot belang is voor het menselijk leven.

Werkt ons logica correct?

'The scientist is not a person who gives the right answers, he's one who asks the right questions.'
De volgende denkfout van wetenschappers is het uitsluiten van een spiritueel leven. Ze zeggen dat de kosmos uitsluitend bestaat uit elektronen, protonen en andere deeltjes die gehoorzamen aan de natuurkundige wetten. Maar als je als wetenschapper hebt vastgesteld dat een systeem uit drie delen bestaat, hoe wil je dan ooit een vierde deel vinden? Moderne wetenschap is gebaseerd op aannames, de doctrine van materialisme. En dat is enkel een dogma, niet een bewijs.
En er zijn nog meer denkfouten. Zo wordt algemeen aangenomen dat ons logica correct werkt. Het is zelfs de fundering van wetenschap. Als we de wetenschap moeten geloven, dan moet het wel zo zijn dat we onze logica kunnen vertrouwen. Maar is dit wel zo?

Wat is realiteit?

'Reality is merely an illusion, albeit a very persistent one.'
Wetenschap is dan wel gebaseerd op onze zintuigen, maar het is niet bewezen dat deze de wereld ervaren zoals het werkelijk is. Aangezien we niet weten of onze zintuigen 'juist' werken - en wat is 'juist' eigenlijk - weten we nooit hoe dichtbij we bij de realiteit en dus de ultieme waarheid zijn. En dat is precies een van de hoofdproblemen in de wetenschap. We hebben geen flauw benul hoe de 'echte werkelijkheid' eruit ziet, maar gaan er zonder meer van uit -zonder enig bewijs- dat wat we zien en horen correct is. Daarbij komt ook nog eens dat wetenschappers denken dat de dag komt dat alles verklaarbaar is. Er bestaat volgens hen niet zoiets als een 'onbekend terrein'. Toch begrijpen filosofen allang wat veel wetenschappers niet beseffen: Er zijn waarheden die door niemand ooit kunnen worden bewezen. We moeten simpelweg accepteren dat we niet alles kunnen weten.

Niet alles is te onderzoeken!

'That theory is worthless, it isn't even wrong!'
Een van de allergrootste fouten die in de wetenschap voorkomen, wordt gemaakt als men daadwerkelijk iets gaat onderzoeken. Men denkt ten onrechte dat alles in een observatie, experiment, test of proef kan worden onderzocht. Want wetenschap heeft deze experimenten nodig om theorieën te bewijzen. Hierbij gaat men voorbij aan het gegeven dat dingen soms eenmalig gebeuren, en niet telkenmale. Bewijzen zijn dus niet altijd bewijzen, maar vaak enkel theorieën die algemeen worden aangenomen omdat niemand ze kan weerleggen. Maar hiermee zijn we er nog niet. Zo heerst er de verkeerde veronderstelling dat iets waar of onwaar is, ongeacht de substantiële bewijzen die in de richting van een andere werkelijkheid wijzen. Wetenschappers horen het liever niet, maar de meest logische veronderstelling is niet zwart/wit, maar een erkenning dat iets tegelijkertijd waar en onwaar kan zijn. Dat de mens soms wanhopig wil rangschikken in de vakjes 'waar' en 'onwaar', is een element waar de wetenschap zelf geen rekening mee houdt.

Bestaat de tijd eigenlijk wel?

'The greatest discoveries of science have always been those that forced us to rethink our beliefs about the universe and our place in it.'
Behalve de besproken, verleidelijke denkfouten zijn er ook wetenschappelijke denkfouten die minder voor de hand liggen. De wetenschap gaat er zonder meer vanuit dat de factor 'tijd' bestaat. Dat doet iedereen. Iedereen denkt dat de tijd voorbij gaat, maar bewezen is het nooit. Er zijn inmiddels wetenschappelijke inzichten die zeggen dat de tijd slechts een illusie is. De gevolgen voor de wetenschap zouden gigantisch zijn, want al onze ideeën over beweging en gebeurtenissen zijn gebaseerd op het concept van tijd.

De (on)betrouwbaarheid van wetenschap

'Seeking is not always the way to find.'
Wetenschap is betrouwbaar in de volgende disciplines:
Natuurkunde, astronomie, geologie, geografie, meteorologie, scheikunde, archeologie, wiskunde, biologie, botanie, geneeskunde, antropologie, organische scheikunde en genetica.
Wetenschap is veel minder betrouwbaar in de volgende disciplines:
Psychologie, sociologie, criminologie, filosofie, sociale wetenschappen en gedragskunde.
Wetenschap is onbetrouwbaar of onvermogend in de volgende disciplines:
ESP (Extra Sensory Perception), ofwel buitenzintuiglijke waarnemingen, parapsychologie, metafysica, occulte wetenschappen, theologie, astrologie.

Psychologie als wetenschap?

'Science is simply common sense at its best.'
Het is moeilijk om rationele theorieën te bouwen aan de hand van psychologische thema's als innerlijke beleving, dromen, zorgen, behoeften en emoties. Daarom is een psycholoog ook geen wetenschapper. Wanneer hij goed is, komt dit omdat hij mensen zich beter laat voelen, of men nu weet wat hij doet of niet. Toch wordt mede dankzij Sigmund Freud de psychologie wel als wetenschap gezien. Dit heeft echter een nadeel, want veel psychologen menen dat de mens en zijn gedrag volledig verklaard kunnen worden in het licht van biologie, natuur- en scheikunde. Door dit te doen reduceren ze de mens tot een puur fysiek, zielloos wezen. Maar wetenschap begint nu pas - uiterst langzaam - de werking van de hersenen te begrijpen, laat staan iemands gedachtewereld. Toch is de ziel alles voor iedereen. Want niemand wil dat zijn ziel wordt afgenomen: De liefde voor anderen, de wil om zich te ontwikkelen, te veranderen en te leren. Het leven is flets zonder gevoel voor schoonheid, kunst, muziek en cultuur. De ziel bestaat. Maar de wetenschap kijkt machteloos toe, weet er geen raad mee en stuit op haar grenzen.

'Science is built up of facts, as a house is built of stones. But an accumulation of facts is no more a science than a heap of stones is a house.' ~ Henri Poincaré, Science and Hypothesis, 1905