Atropa belladonna en atropine

Atropa belladonna is een van de giftigste planten die we kennen. En dat zeg ik met enige bewondering, want giftigheid is niet per definitie slecht. Voor de plant zelf is dat eerder een teken van kracht. En voor het gebruik door de mens is het een kwestie van juist te doseren. Om juist te doseren wordt er dan ook gebruik gemaakt van het geïsoleerde bestanddeel uit de plant: atropine. De vele schrikwekkende volksnamen moeten ons herinneren aan de dodelijke kracht van de wolfskers. Duivelsbes, heksenkruid, kwademansbes maar ook de officiële naam Atropa verwijst er naar. Atropos was één van de drie schikgodinnen in de griekse mythologie, diegene die de draad des levens doorknipt.

Geschiedenis van de Atropa belladonna

Belladonna klinkt op het eerste gezicht dan wel mooi en lief, verwijst naar een farmacologische werking, het vergroten van de oogpupillen onder invloed van deze bessen. De plant werd dan ook blijkbaar gebruikt door Griekse vrouwen om grote mooie ogen op te zetten. De naam zou ook kunnen verwijzen naar de priesters van de oorlogsgodin Bellona, die een aftreksel van het kruid dronken voor ze de godin aanriepen.
Wolfskers komt mogelijk van het Duitse walkerbeere, vertaald als walkurebes. De Walkuren waren dan weer de mythische schildmaagden van de god Odin, die over de verschrikkelijke slachtvelden vlogen om heldhaftige doden uit te kiezen voor het hemelse Walhalla. Atropa had dus heel wat relaties met de oude goden.

De wolfskers is al duizenden jaren in gebruik als genot- en geneesmiddel maar ook in religieuze rituelen werd hij veel gebruikt. Atropa belladonna L. wordt al op Assyrische kleitabletten vermeld en de werking wordt door Theophrastus en Dioscorides duidelijk uit de doeken gedaan. In de oergodsdiensten hadden deze drugs waarschijnlijk de betekenis van een sacrament.
Ook recenter waren het belangrijke geneesmiddelen die in de apothekersboeken beschreven werden. De geisoleerde stoffen zoals atropine worden nu nog altijd gebruikt oa als pupilverwijdend middel bij oogonderzoeken.

Werking van de alkaloïden

De belladonna-alkaloïden atropine, hyoscyamine en scopolamine bezitten zogenaamde parasympathicolytische eigenschappen op zowel het perifere als centrale zenuwstelsel. De perifere werking bestaat o.a.uit: verminderde werking van speeksel-, zweet- en bronchiaalklieren, dus droge mond, vermindering van de beweeglijkheid motiliteit van het maagdarmkanaal en vermindering van de spiercontractie van o.a. baarmoeder,galblaas en urineblaas. Alkaloïden hebben een sterke fysiologische werking op het zenuwstelsel en soms ook op de bloedsomloop en leverfuncties. Vele alkaloïden zijn giftig voor mensen en dieren. Dit
komt doordat alkaloïden qua structuur een verwantschap hebben met neurotransmitters.
Neurotransmitters zijn betrokken bij de werking van het zenuwstelsel. Daardoor kunnen alkaloïden (geïsoleerd uit de plant en omgezet tot medicijn) werken als pijnstiller, plaatselijk verdovingsmiddel, kalmeringsmiddel, hoestbedarend middel, antitumormiddel en antikrampmiddel (spasmolytisch).

Gebruik van atropine in de geneeskunde

• In de vorm van oogdruppels; toediening als mydriaticum, pupilverwijdend effect.
• Gebruik bij sinusbradycardie, hartritmestoornissen in de acute fase van het hartinfarct.
• Als preventieve medicatie bij anesthesie om de speeksel- en bronchiale secretie te verminderen.
• In de tandheelkunde wordt atropine gebruikt met als doel de speekselafscheiding te beïnvloeden. Veel bijwerkingen.
• Als antagonist bij vergiftigingen met cholinesteraseremmers (bijvoorbeeld insecticiden) en andere parasympathicomimetica.

Therapeutische dosering: Bij toepassing als premedicatie: volwassenen maximaal 2 mg en kinderen maximaal 1 mg per dag. Bij toepassing als antagonist kan de dagdosering veel hoger liggen.

Symptomen bij het gebruik van atropine

In één bes van Atropa belladonna kan 1 tot 2 milligram atropine voorkomen.

Meer dan 0,5 milligram (ongeveer 1 bes) belladonna alkaloïde kan:

• droge mond
• verminderde zweetproductie veroorzaken

Meer dan 1 milligram (ongeveer 1 bes) veroorzaakt:

• wijde pupillen,
• dorst
• versnelling van de hartslag.

Meer dan 5 milligram (ongeveer 3 bessen) kan:

• onrust
• hoofdpijn
• droge, warme huid
• moeilijk kunnen plassen
• snelle en zwakke pols
• opwinding, hallucinaties, koorts

Meer dan 10 milligram ( 5 tot 8 bessen) kan:

• coma,
• ademhalings- en hartritme stoornissen veroorzaken