Valse verklaring en meineed

In januari 2015 doken in de media geruchten op dat Lodewijk Asscher, op dat moment Minister in het kabinet Rutte, mogelijk onder ede zou worden gehoord over zijn periode als wethouder Financiën in Amsterdam. Even los van de juistheid van die berichten, wie voor het gerecht een valse getuigenis aflegt, loopt in het uiterste geval het risico op strafvervolging voor het plegen van meineed. Opsporingsinstanties en rechtbanken zijn niet blij met valse verklaringen en dus mag je in zo’n geval een aanklacht verwachten.

Wat verstaan we onder een valse verklaring?

Vals is een verklaring die niet waar is. Of dat inderdaad het geval is, volgt uit een vergelijking van de verklaring met de objectieve werkelijkheid. Opgemerkt moet worden dat doorgaans enkel valse verklaringen voor de rechter worden bestraft. Wie tegenover de politie verkeerde dingen zegt, die maakt zichzelf niet strafbaar voor het afleggen van een valse getuigenis. Ook een verdachte die een valse verklaring aflegt, wordt niet bestraft.

Kan ook zwijgen als een valse verklaring worden uitgelegd?

Ook het achterwege laten van feiten, het doen van een onvolledige verklaring derhalve, kan wettelijk gezien strafbaar kan zijn. Dat geldt echter alleen als de verzwegen feiten relevant zijn.

Moet ik als getuige altijd een verklaring afleggen?

Onder bepaalde omstandigheden, heb je het recht om te zwijgen:

• dat is onder meer het geval als je met de verdachte verwant bent;
• ook als je door middel van een verklaring zelf het risico op vervolging loopt, kan je weigeren om nadere informatie te verstrekken. Per slot van rekening hoeft in ons rechtsbestel niemand mee te werken aan zijn eigen veroordeling.

Wat verstaan we onder meineed?

Meineed behoort ook tot de delicten die vallen onder het afleggen van valse verklaringen. Strafbaar maakt zich degene die een valse verklaring aflegt voor de rechter of een ander tot verhoor onder ede bevoegd orgaan, en die daarbij de juistheid van zijn verklaring met een eed bevestigt. Meineed pleegt overigens alleen degene die daarbij met opzet handelt. Meineed kan worden begaan door een procespartij, een getuige, een opgeroepen deskundige of elke andere deelnemer aan een proces, bijvoorbeeld een tolk.

Waarom heet meineed eigenlijk meineed?

Tja, waarom heet meineed eigenlijk meineed? Het is toch mijn getuigenis, een verklaring die ik onder ede gestand wil doen. Waarom is "mijn eed" dan een valse eed? Welnu, het voorvoegsel “mein” stamt uit een heel ver verleden. "Maina" is de Germaanse benaming voor vals, frauduleus of fout. Het heeft dus niets van doen met het bezittelijk voornaamwoord “mijn”, maar betekent “verkeerd, min of meer te vergelijken met het Engelse begrip “mean”: laag, gemeen, verachtelijk.

Hoe wordt meineed bestraft?

Wie onder ede een valse verklaring in een strafzaak aflegt, kan worden gestraft met gevangenisstraf van ten hoogste negen jaar. Het gaat daarbij dus om een misdrijf. Begaat een persoon meineed en heeft hij daar in een later stadium zoveel berouw van dat hij de valse verklaring tijdig herroept, dan kan de strafrechter de straf verminderen of zelf helemaal daarvan af zien.

De eed als fundament van de middeleeuwse samenleving

In het laat-Roomse rijk behoorde de eed in het civiele en kerkelijke proceswezen tot de centrale instituten. Nadat de Christlijke kerk omstreeks het jaar 400 haar aanvankelijke sceptische houding ten opzichte van de eed had opgegeven, kreeg die een constitutioneel karakter. Het fenomeen wordt van de 6e tot de 8e eeuw teruggevonden in vrijwel alle Germaanse tribunalen. Het gaf aan een verdachte die zijn schuld ontkende de mogelijkheid, om zich na een onder ede gegarandeerde waarheidsverzekering, aan een verder proces te onttrekken. Een verklaring onder ede vond meestal plaats op het plein voor het gerechtsgebouw en was strikt formeel.

Op meineed stonden vroeger de meest gruwelijke straffen

Aan degene die de eed zwoor, werd een staf voorgehouden en een tekst voorgezegd die hij woord voor woord diende te herhalen. Tijdens de eedaflegging werden doorgaans bepaalde voorwerpen (bijbel, kruis, relieken) of lichaamsdelen beroerd. In bepaalde culturen stonden vroeger op het plegen van meineed de meest gruwelijke straffen zoals:

• het afhakken van de hand of vinger waarmee de eed gezworen werd;
• het uitrukken van de tong.