Opzet of schuld in het strafrecht

Het Nederlandse strafrecht kent als delictsbestanddelen opzet en culpa (schuld). Wanneer bijvoorbeeld 'schuld' in een delictsomschrijving genoemd staat, wordt culpa bedoeld. Culpa is niet hetzelfde als schuld, culpa vereist een zekere mate van onvoorzichtigheid, nalatigheid of gebrek aan voorzorg. Kenmerkend in gevallen van culpa is dat een verdachte niet willens en wetens de verboden handeling heeft gepleegd. Culpa moet onderscheiden worden van schuld als element, waar een vorm van verwijtbaarheid in zit. Wanneer is er nu sprake van opzet, schuld, of is er sprake van voorwaardelijke opzet?

Opzet of schuld

• Welke gradaties in opzet en schuld zijn er?
• Jurisprudentie

Welke gradaties in opzet en schuld zijn er?

Er worden in het strafrecht vier gradaties onderscheiden, namelijk:

• Geen schuld
• Schuld
• Voorwaardelijke opzet
• Opzet

Als er een strafzaak is, zal het altijd gaan om een situatie die tussen twee van deze gradaties in zit. De rechter moet beoordelen onder welk gradatie de gebeurtenis precies valt. De officier van justitie zal het moeten bewijzen. Er zal met name alleen onduidelijkheid zijn tussen de gebieden geen schuld en schuld en tussen schuld en voorwaardelijke opzet.

Geen schuld

Er is bijvoorbeeld geen schuld bij de verdachte als het een niet strafbare gedraging was of als het een ongelukkige samenloop van omstandigheden was. Als er schuld in de delictsomschrijving staat, zal hij worden vrijgesproken.

Schuld

Als er sprake is van schuld, dan is het belangrijk om te kijken of er sprake is van bewuste of van onbewuste schuld. Voor het aantonen van schuld is het uiteindelijk niet belangrijk of het om bewuste of onbewuste schuld gaat, maar het is toch belangrijk om de gradaties te zien. Bewuste schuld is gedrag waarin iemand de gevolgen van zijn gedrag wel voorzag, maar lichtzinnig dacht dat het wel goed zou komen. Onbewuste schuld is gedrag waarbij iemand de gevolgen niet had voorzien, maar dit wel had kunnen voorzien als hij beter na had gedacht en het ook had moeten voorzien.

Om culpa vast te stellen moeten deze vragen worden doorlopen:

• Verwijtbaar: Kan de dader een verwijt worden gemaakt? De verdachte had hierbij anders moeten handelen en heeft dit niet gedaan. Bij dit vereiste speelt de Garantenstellung (HR Apothekersassistente) een rol.
• Aanmerkelijk: Het moet gaan om ongeoorloofde risico's. Bij risico voor het bedreigen van iemands leven wordt dit al snel aangenomen. Het arrest HR Black-out speelt hier een rol.
• Onvoorzichtigheid: De verdachte heeft een bepaalde zorgplicht geschonden: Zijn gedrag was in strijd met geschreven of ongeschreven normen.
• Causaliteit vaststellen: Er moet ook voldaan worden aan causaliteit. Causaliteit betekent dat er tussen het gedrag van de verdachte en de geschonden norm een verband staat. Door zijn gedraging of nalaten is het gevolg ingetreden.

Voorwaardelijke opzet

Of er sprake is van voorwaardelijke opzet, moet er gekeken worden naar drie componenten (HR HIV).

• Kenniscomponent: De gedraging heeft een aanmerkelijke kans op een strafbaar gevolg of omstandigheid.
• Risicocomponent: De verdachte moet de wetenschap hebben gehad van de aanmerkelijke kans op een bepaald gevolg. Er wordt van een normaal denkend mens uitgegaan.
• Wilscomponent: De verdachte moet de aanmerkelijke kans op een bepaald gevolg hebben aanvaard, voor lief hebben genomen of op de koop toegenomen hebben (HR Porsche). Wanneer verdachte zich niet uitspreekt, dan kan de rechter op de uiterlijke verschijningsvorm van de gedraging zijn gedachte kunnen afleiden.

Opzet

Opzet is het willens en wetens een gedraging verrichten om een bepaald resultaat te krijgen. Een duidelijk voorbeeld is wanneer iemand na maanden overwegen een pistool koopt, schietoefeningen doet, naar iemand gaat waar hij al lang ruzie mee heeft en deze doodschiet.

Jurisprudentie

HR Apothekersassistente in opleiding

In rechtsoverweging 4.3 bepaalt de Hoge Raad dat van bepaalde mensen met een kwaliteit (beroep) een aanzienlijke mate van oplettendheid mag worden gevergd met het oog op bepaalde risico's. De verdachte heeft aanmerkelijk onvoorzichtig gehandeld. Van een ieder die werkzaam is in een apotheek mag een aanzienlijke mate van oplettendheid worden verwacht.

HR Black-out

De verdachte kreeg in het verkeer een black-out en veroorzaakte een verkeersongeval. HR stelt dat niet in zijn algemeenheid valt aan te geven of één verkeersovertreding voldoende kan zijn voor de bewezenverklaring van schuld in de zin van art. 6 WVW 1994. De aard en de concrete ernst van de overtreding moeten meewegen. Er kan niet uit de ernst van de gevolgen van verkeersgedrag schuld afgeleid worden.

HR Porsche

Verdachte heeft in verschillende café’s meerdere glazen bier gedronken en is daarna met een vriend in zijn Porsche gestapt. Hij reed 50 km/u te hard, negeert tweemaal een rood licht en doet een paar gevaarlijke inhaalmanoeuvres. Bij een volgende inhaalmanoeuvre gaat het na een paar pogingen mis: op een drukke provinciale weg botst de Porsche frontaal op een tegenligger. Hierbij komen vijf personen om het leven: vier personen van de tegemoet komende auto en de passagier in de Porsche. De HR vond dat er geen opzet was, omdat de verdachte meermalen (kennelijk om een botsing te vermijden) een ingezette inhaalmanoeuvre heeft afgebroken.