Faillissement, hoe en waarom?

In 2014 gingen er ruim 7620 bedrijven en personen failliet. In 2015 waren dit er 7400. Over de procedure rondom een faillissement bestaat veel onduidelijkheid. Voor en tijdens een faillissementsprocedure gelden diverse wettelijke regels en er bestaan diverse mogelijkheden om een faillissement aan te vechten.

Wanneer wordt iemand failliet verklaard?

Een natuurlijk persoon (een mens van vlees en bloed) of een rechtspersoon (een bedrijf) kan failliet worden verklaard als, simpel gezegd, de schulden niet meer worden betaald. Het is niet van belang of iemand niet meer kan of niet meer wil betalen, het enkele feit dat er niet meer wordt betaald is al voldoende.

Een faillissement wordt uitgesproken door de rechtbank, als bij deze rechtbank 'summierlijk' is aangetoond dat er openstaande schulden zijn die niet worden betaald. Van deze schulden moeten dan uiteraard wel minimaal één opeisbaar zijn, omdat er anders ook niet kan zijn opgehouden met betalen.

Naast het ophouden met betalen is het een vereiste dat er meerdere schuldeisers zijn. Is er slechts één schuldeisers, kan deze namelijk zelf zorg dragen voor het incasseren van zijn vordering, bijvoorbeeld door het inschakelen van een deurwaarder en het leggen van een beslag. Schulden die door de aanvrager van een faillissement worden opgegeven om aan de tonen dat er meerdere schuldeisers zijn, worden steunvorderingen genoemd.

Wie kan er failliet worden verklaard?

Allereerst kunnen bedrijven, veelal rechtspersonen als een BV, een NV, een vereniging of een stichting, failliet worden verklaard.
Als er sprake is van een vennootschap onder firma (VOF) met een afgescheiden vermogen, kan deze ook failliet worden verklaard. Hierbij worden alle vennoten ook automatisch failliet verklaard. Dit komt omdat de vennoten hoofdelijk aansprakelijk zijn voor alle schulden van de vennootschap onder firma.

Hoewel het in Nederland nog nooit is voorgekomen, zou een publiekrechtelijke rechtspersoon, zoals een gemeente, in theorie ook failliet kunnen worden verklaard.

Wie kan het verzoek indienen?

Een verzoek tot faillietverklaring kan worden ingediend door de schuldenaar zelf, door een of meerdere schuldeisers of door het Openbaar Ministerie.

Een verzoek tot faillissement door de schuldenaar zelf, mag niet worden gebruikt voor een ander doel dan waar het voor is bedoeld. Bij bedrijven kan dan met name worden gedacht aan een faillissementsaanvraag om zodoende op een gemakkelijke manier van de werknemers af te komen en vervolgens een doorstart te kunnen maken. In zo'n geval is er sprake van misbruik van bevoegdheid. Bij natuurlijke personen kan er sprake zijn van misbruik van bevoegdheid als het op voorhand overduidelijk is dat er geen enkele baten zijn en zelfs de kosten van de curator niet kunnen worden voldaan. Tevens kan een natuurlijk persoon slechts een verzoek indienen met medewerking van een eventuele echtgenoot of geregistreerd partner, tenzij bij het huwelijk of het geregistreerd partnerschap elke vorm van gemeenschap is uitgesloten. Overigens moet een natuurlijk persoon er door de griffier van de rechtbank altijd op worden gewezen dat hij ook een verzoek tot toelating tot de wettelijke schuldsanering (WSNP) kan doen.

Als het Openbaar Ministerie een verzoek indient, kan dit alleen om 'redenen van openbaar belang'. Dit kan bijvoorbeeld het geval zijn als een schuldenaar onderwerp is van een strafrechtelijk onderzoek en misschien ook nog eens onvindbaar is of in het buitenland zit. Ook bij een verzoek van het Openbaar Ministerie moet er sprake zijn van 'ophouden met betalen'. Een faillissementsaanvraag door het Openbaar Ministerie komt in de praktijk echter zelden voor.

Intrekking van het verzoek

Veel verzoeken tot een faillissement die worden ingediend door de schuldeisers, worden ingetrokken voordat de rechter het faillissement uitspreekt. In deze gevallen is het vaak zo dat een schuldenaar de schuld alsnog heeft betaald of een regeling heeft getroffen. Omdat de druk op een schuldenaar via een faillissementsverzoek vrij hoog is, is de kans ook groot dat deze manier van incasseren snel resultaat boekt. Een groot, bijkomend voordeel is dat er op deze manier niet eerst een wellicht lange civiele procedure hoeft te worden gestart, waarbij eerst een dagvaarding moet worden uitgebracht.

De procedure bij de rechtbank

Nadat het verzoek is ingediend, wordt de schuldenaar opgeroepen om bij de rechtbank te verschijnen. De schuldenaar mag een gemachtigde of een advocaat voor hem laten reageren, maar hij mag ook zelf reageren. Hij is echter niet verplicht om te verschijnen of te reageren op het verzoek. De oproeping kan per aangetekende post of via een exploot van een deurwaarder.

De uitspraak en eventuele rechtsmiddelen

Nadat de zaak door de rechtbank is behandeld, zijn er twee opties. Als de schuldenaar failliet wordt verklaard, spreekt de rechtbank in het openbaar een vonnis uit waarbij het faillissement kenbaar wordt gemaakt. Als het verzoek wordt afgewezen, doet de rechtbank dit in stilte, namelijk in de zogeheten raadkamer. Zij geeft dan een beschikking af.

Tegen het vonnis of de afwijzende beschikking staan een aantal rechtsmiddelen open.

Verzet

Indien de schuldenaar niet bij de behandeling van het verzoek is verschenen of anderszins is gehoord en wel failliet is verklaard, kan hij in principe binnen 14 dagen na de uitspraak in verzet komen. Hiervoor moet hij weer een nieuw verzoekschrift indienen, waarna de zaak opnieuw zal worden behandeld.

Hoger beroep

Als de schuldenaar wel is verschenen of anderszins is gehoord, of als hij alsnog in verzet is gegaan, en wel failliet is verklaard, kan hij binnen 8 dagen na de uitspraak in hoger beroep komen. Ook hiervoor moet hij een nieuw verzoekschrift indienen, echter ditmaal bij het Gerechtshof in plaats van de rechtbank.

Indien een (eigen) verzoek tot faillietverklaring wordt afgewezen, kan zowel de schuldenaar als de schuldeiser in hoger beroep komen. Dit moet gebeuren binnen 8 dagen na de afwijzing.

Cassatie

Na het hoger beroep staat er nog cassatie open. Cassatie moet worden ingesteld binnen 8 dagen na de uitspraak van het Gerechtshof.

Het vonnis

Het uiteindelijke faillissementsvonnis gaat direct in. Dat wil zeggen dat het faillissement direct intreedt, en zelfs met terugwerkende kracht tot het begin van die dag (dus 's nachts om 00.00 uur). In het vonnis wordt een curator benoemd en een rechter-commissaris, die toezicht houdt op de curator. De griffier van de rechtbank licht direct de postbedrijven in, zodat alle post voortaan bij de curator wordt bezorgd in plaats van bij de schuldenaar. Dit wordt de postblokkade genoemd.

Ook wordt een uittreksel van het vonnis gepubliceerd, zodat het faillissement voor iedereen kenbaar wordt. Voorheen gebeurde dit in de papieren Staatscourant. Tegenwoordig wordt dit digitaal gepubliceerd op de website van de overheid. Daarnaast wordt het faillissement opgenomen in het Centraal Insolventieregister, wat ook voor iedereen digitaal te raadplegen is.