Mogen advocaten liegen tegen de civiele rechter?

In Amerikaanse tv-series worden advocaten soms neergezet als volleerde leugenaars, die door list en bedrog rechters weten te misleiden om tot een voor hun cliënt gunstige beslissing te komen. Ook in Nederland leeft het idee dat het advocaten is toegestaan om te liegen. In de Nederlandse taal zijn uitdrukkingen te vinden als “liegen als een advocaat” en “advocatenstreek”, die suggereren dat advocaten door onoprechte, listige handelingen hun doel proberen te bereiken. Maar klopt dit beeld wel? In hoeverre mogen advocaten de waarheid verdraaien in een civiele procedure?

De waarheids- en volledigheidsplicht

In artikel 21 Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering (Rv) is bepaald dat de partijen in een civiele procedure alle van belang zijnde feiten volledig en naar waarheid moeten aanvoeren. Volledig betekent dat een partij open kaart moet spelen en geen relevante informatie mag worden achtergehouden. Waarheid betekent dat de informatie op een juiste manier moet worden gepresenteerd.

De gedachte achter deze regel is dat de rechter in een civiele procedure zich lijdelijk (passief) opstelt. De rechter baseert zijn beslissing vrijwel uitsluitend op de feiten en bewijsstukken die door partijen zelf worden aangedragen. De rechter heeft weinig ruimte om zelfstandig onderzoek te doen naar de juistheid van de feiten. Aan de hand van wat partijen hebben aangevoerd en de bewijsstukken beoordeelt de rechter welke feiten vastgesteld kunnen worden. Om te voorkomen dat de vastgestelde feiten (ook wel de formele waarheid genoemd) te ver af liggen van hetgeen daadwerkelijk gebeurd is (de materiële waarheid), is het belangrijk dat partijen voldoen aan de waarheids- en volledigheidsplicht.

Een aantal voorbeelden

In het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering zijn een aantal procedureregels te vinden die voortvloeien uit de waarheids- en volledigheidsplicht.

Artikel 85 Rv: Overlegging van producties

Wanneer partijen een beroep doen op een schriftelijk stuk zijn zij verplicht om een afschrift van dit document bij te voegen. Dit wordt een productie genoemd. Als een partij bijvoorbeeld stelt dat er een schriftelijke overeenkomst tot stand is gekomen, dient hij een kopie van deze overeenkomst als productie bij te voegen.

Artikel 111 lid 2 sub d Rv: Stelplicht

De eiser moet in zijn dagvaarding de eis en de gronden daarvan vermelden. Anders gezegd: De eiser moet aangeven wat van de gedaagde wordt gevorderd en waarom. De gedaagde moet immers de mogelijkheid hebben om zich daar adequaat tegen te kunnen verdedigen. Wanneer de eiser in de dagvaarding niet aan zijn stelplicht heeft voldaan, en de gedaagde daardoor onredelijk in zijn belangen is geschaad, kan de rechter de dagvaarding nietig verklaren. Dit komt weinig voor.

Artikel 111 lid 3 Rv: Substantiëringsplicht

De eiser moet in zijn dagvaarding niet alleen de argumenten ter ondersteuning van zijn vordering weergeven, hij moet ook de door de wederpartij aangevoerde tegenargumenten (de verweren) vermelden. Aan een juridische procedure gaat vaak een preprocessuele fase vooraf, waarin partijen met elkaar in discussie gaan. De eiser is verplicht om de argumenten van de wederpartij kort weer te geven en deze te weerleggen. In de procedure zelf is geen ruimte voor uitvoerige discussie. Partijen krijgen normaal gesproken één schriftelijke ronde; repliek en dupliek wordt alleen in zeer uitzonderlijke omstandigheden toegestaan.

Artikel 111 lid 3 Rv: Bewijsaandraagplicht

De eiser moet in zijn dagvaarding vermelden over welke bewijsmiddelen hij beschikt en welke getuigen hij kan horen ter onderbouwing van zijn stellingen. In beginsel is niet toegestaan dat de eiser de wederpartij verrast door in latere fase van de procedure nog allerlei relevante producties in het geding te brengen, waarover hij in eerdere instantie al de beschikking had.

Sanctie

Als een partij handelt in strijd met de waarheids- en volledigheidsplicht, bijvoorbeeld door te liegen of door vervalste stukken in het geding te brengen, dan mag de rechter op grond van artikel 21 Rv ‘de gevolgtrekking maken die hij geraden acht’. De wet schrijft niet voor welke sanctie gepast is bij welke overtreding. De rechter is daar vrij in.

Mogelijke sancties kunnen zijn dat de rechter bepaalde feiten of producties buiten beschouwing laat, zich extra kritisch opstelt tegenover de oneerlijke partij of de oneerlijke partij veroordeelt in de proceskosten.

Open norm

Hoewel de waarheids- en volledigheidsplicht in eerste instantie duidelijk lijkt en de sanctie zwaar kan zijn, laat de praktijk toch veel ruimte open. Alleen ‘de van belang zijnde feiten’ hoeven volledig en naar waarheid te worden verteld. Maar wie bepaalt welke feiten van belang zijn? Partijen hebben een ruime beoordelingsvrijheid. Ook is het niet verboden om de feiten te ‘kleuren’. Zo ziet men in echtscheidingsprocedures vaak dat kleine meningsverschillen tussen echtgenoten worden uitvergroot om daarmee een tendens te creëren.

De vrijheid van partijen houdt op wanneer bewuste leugens wordt verspreid of stukken worden vervalst. Ook het wegknippen van passages uit documenten is in strijd met de waarheids- en volledigheidsplicht.

Gedragsregels advocatuur

De Gedragsregels geven een richtlijn voor het handelen van de advocaat. Gedragsregel 8 bepaalt dat de advocaat zich ‘moet onthouden van het verstrekken van feitelijke informatie waarvan hij weet, althans behoort te weten, dat die onjuist is’. De advocaat mag wel afgaan op de juistheid van het feitenmateriaal dat zijn cliënt hem verschaft. Hij is in beginsel niet verplicht om de door zijn cliënt gestuurde documenten op echtheid te controleren. Zo kan het dus wel voorkomen dat een advocaat onbewust vervalste stukken in het geding brengt.

Wanneer een advocaat de Gedragsregels overtreedt kan hem een waarschuwing of sanctie worden opgelegd. Een mogelijke sanctie kan zijn een geldboete, een schorsing of bij ernstige gevallen schrapping van het tableau. De advocaat mag zijn beroep dan niet meer uitoefenen.

Conclusie: Mogen advocaten liegen?

Het is advocaten niet toegestaan om te liegen in een civiele procedure. Niet alleen is dit in strijd met de Gedragsregels advocatuur, ook kan de advocaat zijn cliënt daarmee in diskrediet brengen bij de rechter. In een civiele procedure moeten partijen hun verhaal volledig en naar waarheid vertellen. Het is een advocaat wel toegestaan om de feiten in het voordeel van zijn cliënt te presenteren. Goede advocaten weten hoe zij, binnen deze vrijheid, op een gepaste wijze hun wederpartij in een slecht daglicht kunnen stellen en daarmee de rechter te overtuigen.