'Het recht van de zee': wie heeft er rechtsmacht?

Het recht van de zee werd lange tijd beheerst door het gewoonterecht. Een eerste poging om tot een geschrift van het recht van zee te komen in 1930 mislukte, omdat bij het vaststellen van een verdragstekst bleek dat de breedte van de territoriale zee een belangrijk punt van discussie was. Toen vanaf de jaren zestig de visvangst op volle zee toenam, werd duidelijk dat een uitbreiding van de rechtsmacht van staten over de visserij in de zeeën noodzakelijk was. In 1982 werd als gevolg van de bewustwording van de aanzienlijke hoeveelheden minerale stoffen in de zeebodem voorbij het continentaal plat het Zeerechtverdrag ondertekend. Hierin werden voor het eerst regels vastgesteld over de verdeling van rechtsmacht tussen staten op zee.

Rechtsmachtgebieden

De rechtsmacht van een kuststaat op zee verschilt per gebied. Zo heeft de kuststaat volledige rechtsmacht over de maritieme binnenwateren, archipelwateren en de territoriale zee. Onder de beperkte rechtsmacht vallen de aansluitende zone, het continentaal plat en de exclusieve economische zone (EEZ). De gebieden die buiten de rechtsmacht van de staat vallen zijn de volle zee en het zeebodemgebied. De gebieden worden gemeten vanuit de basislijn, ook wel de lijn waar het water begint bij laagwater.

Volledige rechtsmacht

De maritieme binnenwateren en archipelwateren

De maritieme binnenwateren liggen aan de landzijde van de basislijn. De archipelwateren zijn hier een uitzondering op. Archipelwateren sluiten een groep eilanden in en kunnen ook aan de landzijde van de basislijn liggen en die vallen dan onder de regels van archipelwateren, wat vergelijkbaar is met die van de territoriale zee.

Territoriale zee

Een kuststaat mag op basis van art. 3 Zeerechtverdrag de breedte van zijn territoriale zee bepalen tot maximaal 12 zeemijl vanaf de basislijn. De rechtsmacht van de staat strekt zich dus uit tot de territoriale zee. Maar een belangrijke uitzondering op deze soevereiniteit (gezagsuitoefening binnen de grenzen van de eigen staat) is het recht van onschuldige doorvaart voor de schepen van alle staten. Alle schepen hebben het recht om door de territoriale zee te varen mits zij geen gevaar opleveren voor de veiligheid en openbare orde van de kuststaat en zich houden aan bepaalde regels van die staat.

Beperkte rechtsmacht

Aansluitende zone

Allereerst is er de aansluitende zone, die zich maximaal kan uitstrekken tot 24 zeemijl vanaf de basislijn en een maximale breedte van 12 zeemijl mag hebben. De kuststaat heeft hier alleen wetgevende en handhavende rechtsmacht op de terreinen van volksgezondheid, belastingen, douane en immigratie. De staat kan dus regels stellen op deze gebieden en ook straffen uitdelen indien men zich niet aan deze regels houdt. Daarnaast heeft de kuststaat bevoegdheden ter bescherming van cultureel erfgoed in de aansluitende zone.

Het continentaal plat

Het tweede zeegebied waarover de kuststaat beperkte rechtsmacht kan uitoefenen is het continentaal plat. Dit is de zeebodem en de ondergrond daarvan voorbij de territoriale zee tot in elk geval 200 zeemijl (ongeveer 370 km), maar dit kan zich veel verder uitstrekken. Het wordt ook wel gezien als de natuurlijke voortzetting van het grondgebied van de kuststaat of in ieder geval tot een afstand van 200 zeemijl indien het korter is. De kuststaat heeft hier alleen rechtsmacht ten behoeve van de opsporing en winning van de minerale grondstoffen (olie en gas) en sedentaire species (kreeften).

Exclusieve economische zee

Het derde zeegebied is de exclusieve economische zone (EEZ). Ook voor dit gebied geldt dat het zich maximaal kan uitstrekken tot 200 zeemijl vanaf de basislijn. Kuststaten hebben in dit gebied wetgevende rechtsmacht met betrekking tot de opsporing en winning van alle natuurlijke grondstoffen, de zeebodem en de bescherming en het behoud van het zeemilieu. Ondanks deze wetgevende bevoegdheid van de kuststaat hebben alle staten in de EEZ de vrijheid van scheepvaart, van overvlucht en van het leggen van onderzeese kabels en pijpleidingen. Artikelen in het Zeerechtverdrag bepalen dat de kuststaat en andere staten hierbij wel rekening moeten houden met elkaars rechten en plichten.

Geen rechtsmacht

Volle zee

Voorbij de 200 mijlszone komt de volle zee. Staten hebben hier geen rechtsmacht, waardoor er vrijheid van scheepvaart en van visserij is. Het kan zijn dat het continentaal plat zich verder uitstrekt dan de EEZ, waardoor het zou overlappen met een deel van de volle zee. In dat geval heeft de kuststaat wel nog beperkte rechtsmacht over het gedeelte van het continentaal plat. De vrijheden van een bepaald gebied kan dan worden uitgesloten van andere staten.

Internationale zeebodemgebied

Het internationale zeebodemgebied, ook wel het 'Gebied', betreft de zeebodem en ondergrond voorbij de grenzen van de nationale rechtsmacht. De regels van de volle zee zijn hier op van toepassing, maar staten dienen bij de uitoefening van vrijheden van de volle zee rekening te houden met het gemeenschappelijk erfdeel van de mensheid in het Gebied. Staten kunnen het gemeenschappelijk erfdeel niet toe-eigenen. Deze regels gelden alleen voor staten die partij zijn bij het Zeerechtverdrag. Dit neemt dus niet weg dat de mogelijkheid blijft bestaan dat staten die geen partij zijn bij dit verdrag overgaan tot exploratie en exploitatie van grondstoffen.