De ster Wega (α Lyrae)

De ster Wega is na Arcturus de op één na helderste ster aan de noordelijke sterrenhemel. Wanneer hij rond middernacht recht boven je hoofd staat weet je dat het zomer is, hij vormt dan ook samen met Deneb in de Zwaan en Altaïr in de Arend de Zomerdriehoek. Binnen de sterrenkunde was het jarenlang dé standaardster aan de hand waarvan de helderheid van alle andere objecten werd bepaald. Deze rol is hij inmiddels kwijt, maar Wega boeit tot op de dag van vandaag zowel amateurs als professioneel sterrenkundigen. Toch heeft deze bekende en voor de ontwikkeling van de astrofotografie zeer belangrijke ster nog niet al zijn geheimen prijsgegeven.

Feiten en cijfers

• Sterrenbeeld: Lier
• Wetenschappelijke naam: Alpha Lyrae
• Positie: rechte klimming 18h36m56s.33, declinatie +38d47m01s.28
• Klasse: A0V (blauwig witte hoofdreeksster)
• Magnitude: 0.03
• Massa: 2,1 keer de zon
• Afstand: 25 lichtjaar

De naam Wega is afkomstig uit de Arabische naam an-nasr al-waqi, wat zoiets betekent als 'de duikende adelaar'. Hij was bij de Egyptenaren al bekend en symboliseerde samen met de andere sterren van de Lier een gier. In 1851 was het de eerste ster na de zon die werd gefotografeerd. Dit was revolutionair, want de fotografie stond in die tijd nog in de kinderschoenen en de fotografische platen die werden gebruikt waren veel te ongevoelig om kleine puntbronnen als sterren te kunnen fotograferen. Vanaf hier deed de fotografie langzaam zijn intrede in de sterrenkunde: Wega was ook de eerste ster waar een spectrum van werd gefotografeerd. Dit leidde ertoe dat het begrip magnitude in de helderheid van Wega werd verankerd: hij werd in alle golflengtes exact op magnitude nul gesteld. Het was de ster die werd (en nog vaak wordt) gebruikt om telescopen af te stellen, instrumenten te kalibreren en camera's mee te testen. Inmiddels is de definitie van het begrip magnitude veranderd en staat het nulpunt nu voor een specifieke intensiteit van het licht (ook wel flux genoemd). In zichtbaar licht zit Wega daar niet eens zover vanaf: drie honderdste van een magnitude.

Snelle rotator

Wega is een blauwig witte hoofdreeksster die nog rustig waterstof aan het verbranden is. Met een leeftijd van 400 miljoen jaar is hij ongeveer halverwege zijn voorraad. Omdat hij heter en zwaarder is dan de zon is hij ook lichtsterker: zo'n 36 keer. Bij de diameter wordt het verhaal wat lastiger. Wega is een ster die zeer snel om zijn as draait, de middelpuntvliedende krachten zorgen ervoor dat de ster bij de polen flink afgeplat is. Wat een goede meting nog extra moeilijk maakt is het feit dat we vanaf de aarde recht tegen een van de polen van de ster aankijken. De momenteel geaccepteerde diameters zijn 2,36 keer de zon van pool tot pool, en 2,82 keer de zon op de evenaar.

Wega's stofschijf: zijn er planeten?

In 1983 werd Wega door de Infrarood Astronomische Satelliet (IRAS) geobserveerd, en er werd ontdekt dat er veel meer infrarood licht werd uitgezonden dan normaal is voor wat hetere sterren als Wega. Verder onderzoek wees uit dat dit licht niet afkomstig is van de ster zelf, maar uit een band eromheen. De conclusie was dat Wega omringd is door een schijf van stof op zo'n 80 keer de afstand tussen de zon en de aarde. In 2005 wist de Spitzer-ruimtetelescoop de stofschijf rechtstreeks te fotograferen, de conclusie was dat de totale massa ongeveer 0,3% was van die van de aarde en er geen ontwikkeling van planeten gaande kon zijn. Maar dit neemt de mogelijkheid dat er planeten rondom Wega aanwezig zijn niet weg: het kan zijn dat deze al zijn ontstaan, maar dusdanig klein zijn dat ze met onze huidige instrumenten niet kunnen worden gevonden.

Poolster van het verleden, Poolster van de toekomst

Door de precessie van de aardas zal Wega in de toekomst, over zo'n twaalfduizend jaar, de plaats van de Poolster innemen. De laatste keer dat hij poolster was is zo'n veertienduizend jaar geleden, middenin de ijstijden. Hij is de helderste ster aan de hemel, noord of zuid, die een mogelijke poolster kan zijn - al zal dat naarmate de millennia voorbijgaan veranderen doordat de sterren zelf ook bewegen. Langzaam maar zeker komt Wega dichterbij de zon en er ligt hem een toekomst als helderste ster aan onze hemel in het verschiet. Dit zal geen van ons echter meer meemaken - hij zal zijn troon pas over enkele honderdduizenden jaren kunnen opeisen.