Nieuwe ronde voor radiotelescoop Dwingeloo

Met behulp van radiotelescopen wordt de radiostraling, die door objecten in het heelal wordt uitgezonden, onderzocht. Radiotelescopen dragen in belangrijke mate bij tot betere inzichten in het heelal en vaak ook tot ontdekking van bijvoorbeeld nieuwe objecten, zoals verre sterrenstelsels. De radiotelescoop in Dwingeloo doet dit al sinds 1956. Na een grondige restauratie is de radiotelescoop Dwingeloo in 2014 weer opnieuw in gebruik genomen.

Waarnemingen in de ruimte

We kunnen objecten in de ruimte waarnemen, doordat ze zichtbaar licht uitzenden. Hoewel ons dat een beeld van het universum kan geven, is het een erg beperkt beeld. Sterke lichtbronnen overstralen de zwakkere lichtbronnen. Stofwolken ontnemen ons vaak genoeg het zicht op sterren en sterrenstelsels. Waar we een ‘lege plek’ in de ruimte waarnemen, zien we soms gewoon veel donker stof. Als we daar maar eens doorheen konden kijken.

Meer dan licht

We zijn wel eens geneigd te denken, dat de zon en andere sterren alleen maar licht uitzenden, omdat we dat nu eenmaal kunnen zien. Wat we niet zien, lijkt er niet te zijn. Dat is een misvatting, want sterren, zoals onze zon, en sterrenstelsels zenden nog heel wat meer straling uit. Die straling valt buiten het zichtbare spectrum en is met onze ogen niet waar te nemen, maar met radio-ontvangers wel.

De eerste stappen in de radioastronomie

Het idee, dat de objecten in ons universum meer straling dan alleen licht uitzenden, leidde al in 1894 tot de eerste pogingen deze straling op te vangen. Sir Oliver Lodge probeerde zonnestraling in kaart te brengen. De detectietechnieken waren evenwel niet voldoende ontwikkeld om voor een doorbraak te zorgen.

Hoor, wat ruist daar?

Het zou duren tot 1931, toen Karl Jansky experimenteerde met radiogolven. Hij kon drie verschillende bronnen van ruis lokaliseren:

• Plaatselijke onweersbuien
• Verre onweersbuien
• Een permanent gesis.

Door de bron aan de hemel te lokaliseren, kon hij plaatselijke ruisbronnen uitsluiten. Hij toonde met zijn experiment aan, dat deze straling zijn oorsprong vond in het centrum van de melkweg. Met deze ontdekking kwam het veld van de radioastronomie open te liggen.

Schotel

Men begon radiotelescopen te bouwen. Omdat er met langere golflengten gewerkt moest worden, waren grote telescopen nodig, om de binnenkomende signalen goed van elkaar te kunnen scheiden. Er zit natuurlijk een grens aan het formaat dat zo’n schotel maximaal kan hebben. Om verder in het heelal te kunnen ‘kijken’ is dat formaat echter wel belangrijk. Bij de bouw van moderne radiotelescopen is daar een oplossing voor gevonden: men plaatst verschillende parabolische schotelantennes, die aan elkaar worden gekoppeld.

Radiotelescoop Dwingeloo

Ook in Nederland werd het initiatief genomen tot de bouw van een radiotelescoop. Gekozen werd voor een rustige plek in het land, waar interferentie van industrie en verkeer zo min mogelijk was. Het werd daarom Dwingeloo, waar een draaibare telescoopschotel van 25 meter doorsnede gebouwd zou worden. In 1954 werd met de bouw begonnen en in 1956 werd de telescoop in gebruik genomen, officieel geopend door koningin Juliana. En laten we vooral de telescoop op zijn juiste waarde inschatten: de radiotelescoop Dwingeloo is een tijdje de grootste radiotelescoop ter wereld geweest.

Ontdekkingen

De nieuwe telescoop leverde een schat aan astronomische data op. Zo leverde de telescoop het bewijs, dat ons melkwegstelsel een spiraalvorm heeft. Bovendien werden op een afstand van 10 miljoen lichtjaar ook twee nieuwe sterrenstelsels ontdekt, die de namen Dwingeloo 1 en Dwingeloo 2 hebben meegekregen.

Mottenballen

In 1998 was de wetenschappelijke waarde van de radiotelescoop Dwingeloo achterhaald. Overal ter wereld waren nieuwere, grotere en moderne exemplaren verrezen. Overigens ook een in Nederland, in Westerbork vind je een reeks gekoppelde parabolische schotelantennes. De radiotelescoop Dwingeloo werd vanaf 1998 voor wetenschappelijk onderzoek dan ook niet meer gebruikt. De jaren hierna, raakte de radiotelescoop in verval.

Nieuwe ronde, nieuwe kansen

Jarenlang in onbruik zorgt voor verval. Er werd zelfs gesproken over de mogelijkheid de radiotelescoop te slopen. In 2007 werd stichting CAMRAS in het leven geroepen. Met behulp van vrijwilligers zou de radiotelescoop weer opgeknapt moeten worden en opnieuw in gebruik genomen. Niet voor diepgaand wetenschappelijk onderzoek, maar voor radioamateurs en amateurastronomen. Ook voor onderwijsdoeleinden kon de installatie nog goede diensten verrichten.

Monument

In 2009 werd de Dwingeloo Radiotelescoop tot rijksmonument verklaard, waarop in 2011 de erkenning volgde als industrieel erfgoedmonument. Dankzij deze status kon de overheid een bedrag van bijna 900 000 euro subsidie toekennen om een restauratie uit te voeren.

Restauratie

Vanaf medio 2012 is gewerkt aan de restauratie van de Dwingeloo Radiotelescoop (ook wel afgekort tot: DRT). Het hele karwei heeft ongeveer anderhalf jaar geduurd, in september 2013 kon CAMRAS melden dat de werkzaamheden voltooid waren. Een officiële heropening zou in 2014 plaatsvinden. Op 5 april 2014 was deze officiële heropening een feit, bijgewoond door de Amerikaanse astrofysicus Joseph Hooton Taylor, die in 1993 de Nobelprijs voor de Natuurkunde ontving voor zijn onderzoek naar zwaartekrachtgolven.