Waar komen kometen vandaan?

Een komeet kan een doorsnede van wel 50 kilometer hebben en bestaat uit ijs, gas, stof en gruis. Eenmaal dicht bij de zon sublimeert een deel van de materie en vormt een langgerekte staart van miljoenen kilometers lang. In ellipsbanen doorkruisen deze kosmische projectielen het zonnestelsel. Soms staan ze garant voor een indrukwekkend schouwspel aan het firmament. Waar komen kometen vandaan? De vermeende Oortwolk bevat wellicht triljoenen komeetkernen, waarvan vele door botsingen en baanstoringen als gevolg van passerende sterren naar het centrum van het zonnestelsel of verder de ruimte in worden geslingerd. Elk jaar worden er wel honderd nieuwe kometen ontdekt. Zonder telescoop zijn ze echter niet of amper waarneembaar.

Inhoud

• Het zonnestelsel – oorspronkelijk een wolk van gas en stof
• 'Vallende sterren'
• Kometen – overblijfselen uit de begintijd
• Uit de krochten van het zonnestelsel
• De Oortwolk
• Kometen – een zeldzaam verschijnsel?
• De komeet van Halley

Het zonnestelsel – oorspronkelijk een wolk van gas en stof

'In den beginne was er slechts gas en stof...' Dit zou zomaar een passage uit de Bijbel kunnen zijn over het ontstaan – ongeveer 5 miljard jaar geleden – van het zonnestelsel, gevormd uit een wolk van gas, stof en gruis. De kosmische kraamkamer van een G2V-ster (de zon), acht planeten en talloze kleinere hemellichamen, waaronder de dwergplaneet Pluto. Ruim een miljard jaar na het ontstaan van het zonnestelsel werden de planeten nog steeds bestookt door talrijke asteroïden, kometen en ander puin die bij de vorming ervan zijn overgebleven.

'Vallende sterren'

Inmiddels is de ontwikkeling van het zonnestelsel in een 'rustiger' vaarwater gekomen. Tegenwoordig vormt een komeet – of een vallende ster – dan ook een opvallende verschijning aan de sterrenhemel. Het staat in schril contrast met wat er in de voorbije aeonen te zien was aan het zéér dynamische firmament van de aarde.

Kometen – overblijfselen uit de begintijd

In vervlogen tijden werd een komeet als een slecht omen beschouwd. Een teken dat het einde der tijden nabij was. Kometen worden ook wel 'vuile sneeuwballen' genoemd. Ze bestaan uit ijs, gas, stof en gruis. Doorgaans cirkelen ze in een elliptische baan om de zon en ze kunnen een diameter van meer dan 50 kilometer hebben.

IJsachtige kern
Zodra een komeet het zonnestelsel binnendringt, verdampt een gedeelte van de ijsachtige kern (vaste deel van de komeet) waarbij een nevelig, gasvormig omhulsel de komeetkern omvat (coma). De zonnewind blaast deze gassen weg van de kern. De ontstane staart kan miljoenen kilometers lang worden en is altijd van de zon afgewend. De stralingsdruk is er bovendien de oorzaak van dat er naast de plasmastaart ook een stofstaart ontstaat. Kometen zijn afkomstig uit de Kuipergordel of mogelijk de Oortwolk, die beide restanten zouden bevatten uit de tijd dat ons zonnestelsel gevormd werd.

Uit de krochten van het zonnestelsel

Sinds 2006 wordt Pluto door de Internationale Astronomische Unie (IAU) niet meer als een volwaardige planeet maar als een dwergplaneet beschouwd. Waarschijnlijk is dit 'planeetje' een van de grootste uit de Kuipergordel, een ring van vele miljarden komeetkernen met een korte omlooptijd van hoogstens 200 jaar. Deze gordel strekt zich uit over een afstand van 35 tot 50 AE, tot ver achter Pluto (die er deel van uitmaakt), en bevat talloze komeetachtige objecten.

Zwaartekracht
De banen van de kometen die uit deze gordel afkomstig zijn, komen ook dicht bij de baanvlakken van de planeten. Ze hebben steevast een elliptische baan, waarbij de zwaartekracht van de grotere planeten sommige kometen in een kleinere baan dwingen. Hierdoor hebben veel van deze kometen een omlooptijd van slechts enkele jaren. Veel andere kometen komen mogelijk tevoorschijn uit de inktzwarte krochten van het zonnestelsel... ofwel de Oortwolk.

De Oortwolk

Kometen met een lange omlooptijd van meer dan 200 jaar doorkruisen op willekeurige, chaotische wijze de planeetbanen. Naar alle waarschijnlijkheid zijn ze afkomstig uit de vermeende Oortwolk, die het zonnestelsel omringt en zich uitstrekt over een afstand van meer dan 150.000 AE. Een AE, ofwel Astronomische Eenheid, is 149,6 miljoen kilometer, de gemiddelde afstand tussen de aarde en de zon. Deze bolschilvormige (metaforische) wolk of 'nevel' bevat mogelijk triljoenen komeetachtige objecten van steen, ijs en gassen.

Baanstoringen
De Oortwolk zou het restant zijn van de protoplanetaire schijf waaruit het zonnestelsel zich ongeveer 5 miljard geleden heeft gevormd. De daaruit afkomstige kometen worden mede door baanstoringen, als gevolg van passerende sterren, uit het zonnestelsel geslingerd of juist naar het centrum (de zon) ervan gekatapulteerd om uiteindelijk terug te keren naar de kosmische wolk die het zonnestelsel omhult.

Kometen – een zeldzaam verschijnsel?

Zoals gezegd worden er elk jaar tientallen nieuwe kometen ontdekt. Zeldzaam zijn ze dus beslist niet. De meeste zijn echter alleen met een telescoop zichtbaar. Een zeer klein aantal is met het blote oog te zien en zorgt dan vaak voor een adembenemend schouwspel. Zoals de McNaught-komeet, die in 2007 boven Zuid-Afrika opdook.

De komeet van Halley

Het betreft een van de beroemdste en meest bekende kometen. Dit 'projectiel' nadert de zon elke 76 jaar. Rond 2061 zal de komeet van Halley opnieuw te zien zijn aan het nachtelijk zwerk. De komeet Hale-Bopp was in 1996 en 1997 gedurende 18 maanden met het blote oog zichtbaar. In 1994 kwam de komeet Shoemaker-Levy-9 zo dicht bij de reuzenplaneet Jupiter dat de kern van de komeet explodeerde, waarna de brokstukken gigantische inslagen veroorzaakten op Jupiter.

Lees verder

• Kijken naar de sterren
• Sterrenstelsels met het blote oog herkennen
• Het onbegrijpelijk mooie noorderlicht (poollicht)