Het onbegrijpelijk mooie noorderlicht (poollicht)

Het noorderlicht... zodra je het ziet, krijg je er geen genoeg meer van. Een soort gretigheid overmeestert je als het poollicht als een golvend gordijn, in bizarre vegen en bogen en in alle kleuren van de regenboog al dan niet langzaam of snel bewegend langs het inktzwarte en met sterren bespikkelde zwerk waaiert. Soms vlammend, of als zoeklichten die de hemel aftasten, laat het kosmische licht- en dansfestijn iedereen versteld staan en zich klein, nederig en machteloos voelen. Het poollicht is dan ook van een onvoorstelbare, onbegrijpelijke schoonheid en heeft sinds mensenheugenis een vaste plek verworven in de legenden en folklore van tal van noordelijke volkeren.

Inhoud

• Waaierende plasmawolken
• Noorderlicht en zuiderlicht
• Wetenschappelijk onderzoek
• Astronauten en stewardessen
• Folklore en mythologie
• De beste plaatsen om het noorderlicht te zien
• Aurora Sky Station, Zweden
• Fairbanks, Alaska
• Yellowknife, Canada
• Tromsø, Noorwegen

Waaierende plasmawolken

Hoe dichter bij de magnetische noordpool – of de zuidpool – hoe beter dit lichtfeest waarneembaar is onder de sterrenhemel. Vooral ’s winters, als de nachten inktzwart zijn. Poollicht heeft alles te maken met uitbarstingen (plasmawolken) van de zon. Gigantische hoeveelheden geladen deeltjes worden het heelal in geslingerd en bereiken de aarde (zonnestorm). Door het aardmagnetisch veld wordt de deeltjesstroom afgebogen naar de polen en dringt vervolgens met hoge snelheid in de atmosfeer.

Dampkring
In de hoogste lagen van de dampkring doen deze elektrisch geladen deeltjes de zuurstof- en stikstofatomen oplichten. Hoog in de atmosfeer – tot wel 300 kilometer en nog hoger – komt deze energie vrij en ontstaat er een lichtshow waar je verstand bij stilstaat.

Noorderlicht en zuiderlicht

Wanneer de geladen deeltjes (protonen en elektronen) de aarde naderen, worden ze afgebogen naar de polen, waar de grootse magnetische aantrekkingskracht heerst. Het poollicht is dus zowel in het verre noorden als in het diepe zuiden te bewonderen. In de afgelopen 400 jaar zijn gegevens verzameld over het noorderlicht (aurora borealis) en het zuiderlicht (aurora australis).

'Onrustige zon'
De Noorse natuurkundige Kristian Olaf Birkeland (1867-1917) meende begin 20ste eeuw dat het poollicht rechtstreeks verband hield met een ‘onrustige’ zon. Hij kwam als eerste met een sluitende verklaring. Het duurde echter nog enkele decennia voordat vooral de Britse wetenschappers uitgelachen waren over zijn vreemde ideeën en hem eindelijk serieus namen.

Wetenschappelijk onderzoek

Al in 1840 dacht de sterrenkundige Edward Sabine (1788-1883) eveneens een relatie te bespeuren tussen zonnevlekken en magnetisme. In 1826 registreerde de Duitser Samuel Schwabe cycli van elf jaar waarin de magnetische zonnestormen telkens een hoogtepunt bereikten. De laatste actieve periode was in 2001, waarna in 2006 en 2007 nauwelijks zonnevlekken werden waargenomen, met een uitloop tot 2010. Het jaar 2013 was eveneens een topjaar.

Kleurenspel
Zonnevlekken ontstaan als grote zonnevlekgroepen exploderen in zonnevlammen of -stormen. Hoe meer zonnevlekken, hoe actiever de zon is. Het duurt twee tot vier dagen voordat de hoogenergetische deeltjes de aarde bereiken. De botsingen met zuurstof en stikstofatomen rond de aarde vormen vervolgens het noorder- en zuiderlicht. De hoogte waarop die krachtmeting plaatsvindt en de structuur van de geladen deeltjeswolk zijn bepalend voor het kleurenspel en de dynamiek ofwel het spektakel dat het poollicht tentoonspreidt.

Astronauten en stewardessen

Een zonnestorm is radioactief en zeer energetisch. Op meer dan 15 kilometer hoogte is die energie echter flink afgezwakt. Vliegtuigen die op 10 kilometer hoogte vliegen worden omgeleid als er sprake is van heftige zonnestormen. Zwangere stewardessen mogen niet aan boord van die toestellen. Ook astronauten staan bloot aan deze straling. Het European Space Agency doet experimenteel onderzoek daaromtrent. Ook worden er nieuwe materialen getest om het stralingsniveau te minimaliseren.

Folklore en mythologie

Voordat de wetenschap zich met het poollicht ging bemoeien, waren de mensen vooral bang voor die kleurige waaiers, vegen en ‘zoeklichten’ in de lucht. Vroeger dachten de Scandinaviërs dat het poollicht een luchtspiegeling was van haringscholen. De Cree-indianen beschouwden het poollicht als heilig. Ook de Inuit hadden het over de ‘hemel die in brand staat’. En de Chinezen beschouwden het noorderlicht als de vurige adem van vechtende draken. In de middeleeuwen zagen veel Europeanen een slecht omen in het poollicht.

De beste plaatsen om het noorderlicht te zien

In het noorden van Nederland is soms poollicht te zien, jaarlijks gemiddeld zes of zeven keer keer. Als je het échte spektakel zoekt, bijna een mystieke ervaring, zijn er op het noordelijk halfrond enkele plaatsen waar je wensen vrijwel altijd vervuld worden, zoals:

Aurora Sky Station, Zweden

Het Sky Station bevindt zich in het Nationaal Park Abisko. Je gaat met de stoeltjeslift de Nuolja-berg op. Op de top kun je van het noorderlicht genieten. Bijna altijd raak!

Fairbanks, Alaska

Het moet al gek gaan als je er niet kunt genieten van het noorderlicht. Fairbanks bevindt zich in de wildernis van Alaska en is beroemd om de sledehondenraces, het Aurora Ice Museum, het wellnesscentrum Chena Hot Springs Resort en... het noorderlicht!

Yellowknife, Canada

De hoofdstad van de Canadese Northwest Territories wordt ook wel de ‘poollichthoofdstad van de wereld' genoemd. Dat zegt genoeg.

Tromsø, Noorwegen

In deze stad met de schitterende fjorden kun je je naast het bewonderen van het noorderlicht ook onderdompelen in het nachtleven. Tromsø heet niet voor niets het ‘Parijs van het noorden’.

Lees verder

• Hemelverschijnselen: Astronomie zonder telescoop (special)
• Als de bliksem je treft – feiten en fabels
• Is de Eifel een geologische tijdbom?
• Kijken naar de sterren
• Sterrenstelsels met het blote oog herkennen
• Wie is bang voor onweer?