Wie is bang voor onweer?

Wie is bang voor donder en bliksem? Vrijwel iedereen ervaart onweer intuïtief als een levensbedreigend gevaar, wat het overigens ook kan zijn. Er zijn maar weinig mensen die niet enigszins nerveus worden als het 'kosmische' vuurwerk nadert. Een krachtenspel met een allesverzengend potentieel. Niet alleen mensen, ook katten en honden worden onrustig zodra een onweersbui rommelend nadert, alsof het natuurgeweld gedreven wordt door chagrijn. Vee gaat doorgaans in groepjes bij bomen, afrasteringen en hekwerken staan. Het is dan ook niet verwonderlijk dat van de jaarlijks honderdduizenden blikseminslagen het vee in de weilanden, zoals koeien, schapen en paarden, het vaakst getroffen wordt. Verzeild raken in een onweer is overigens niet altijd te voorkomen, ondanks alle verwoede pogingen en voorzorgsmaatregelen. Tijdens een wandeling bij aanvankelijk stralend weer, of tijdens een autorit, kan het opeens zover zijn. Het is dan goed om te weten wat men in dat geval vooral niet moet doen.

Inhoud

• Als de bliksem inslaat
• Bliksem is levensbedreigend
• Bang voor onweer
• Onweerfobie
• Onweer tijdens een wandeling in de natuur – 3 algemene voorzorgsmaatregelen
• Wat te doen
• Voorzorgsmaatregelen tijdens een naderend onweer
• Wat te doen
• Bliksemschicht

Als de bliksem inslaat

Mens en dier worden zenuwachtig zodra het gaat onweren. Dat is een normale reactie. Een oeroud instinct doet van zich gelden. Het heeft simpelweg met lijfsbehoud te maken. Een fobie voor onweer is echter van een andere orde. Onrust heerst er trouwens ook in de wolken. Hagelstenen suizen vanaf grote hoogte met duizelingwekkende snelheid door de onweerswolken naar beneden, waardoor er een elektrische lading ontstaat omdat ze tijdens die 'rit' botsen met kleine ijskristallen die in de turbulentie opstijgen en almaar groter worden, en die daardoor positief geladen zijn. De onderkant van de onweerswolk is negatief geladen. Dat is er de oorzaak van dat het aardoppervlak – de aarde is negatief geladen – onder de wolk een positieve lading krijgt, zoals bij een magneet.

Elektrisch veld
Dit spanningsverschil onder de wolk leidt tot een voorontlading in de vorm van een voorontladingskanaal. Het elektrische veld onder de onweerswolk is soms voelbaar op de huid, waarbij de haartjes op de armen recht overeind gaan staan. Het is een teken dat de bliksem ergens dichtbij zal inslaan via het geleidend kanaal (minste weerstand).

Bliksem is levensbedreigend

Zodra het spanningsverschil een bepaald niveau heeft bereikt, vormt zich vanuit de wolken een voorontladingsspoor naar de grond, en vanaf de grond een vangspoor. Vergelijk het met kortsluiting, zichtbaar als vertakkingen in de lucht. Op de grond, meestal vanaf een hoog punt, vormt zich een vangontladingskanaal. Zodra die twee ladingssporen elkaar ontmoeten, ontstaat er een kanaal waarlangs de hoofdlading kan overspringen met een snelheid van wel 150.000 km/sec en een kracht tot wel 40.000 ampère. De afstand is in een fractie van een seconde overbrugd.

Donderklap
Door de hoge temperatuur explodeert de lucht, wat gepaard gaat met een oorverdovende, angstaanjagende donderklap. Weerlicht wil zeggen dat de onweerswolken oplichten door bliksemflitsen die door de wolkenpartijen schieten om spanningsverschillen op te heffen. Dit natuurgeweld kan ongelooflijk heftig zijn en men ervaart het intuïtief als levensbedreigend. De meeste mensen die op fatale wijze door de bliksem worden getroffen overlijden aan een hartstilstand en beseffen dus waarschijnlijk niet eens waardoor ze geraakt zijn. Jaarlijks overlijden in Nederland gemiddeld 5 mensen als gevolg van een directe blikseminslag.

Bang voor onweer

Doorgaans slaat de bliksem op het hoogste punt in en zoekt dus de weg van de minste weerstand, zoals flatgebouwen, kerken en bomen. Wie in een vlakke omgeving het hoogste punt vormt, loopt met andere woorden een groter risico getroffen te worden. In Nederland bliksemt het gemiddeld 200.000 keer per jaar. Volgens KNMI-gegevens slaat de bliksem jaarlijks op elke vierkante kilometer ongeveer drie keer in. Intuïtief zijn mensen in meer of mindere mate bang voor onweer. Dat is echter wat anders dan een fobie.

Onweerfobie

Bij een onweerfobie is men zo bang voor onweer dat het dagelijks leven er – natuurlijk vooral 's zomers – volledig door ontregeld raakt. Sommigen zijn zo angstig dat ze tijdens een naderende onweersbui onder een tafel of in een kast kruipen, de televisie zeer hard zetten en de rolluiken dichttrekken om het onweer maar niet te hoeven horen of zien. Door hun (onredelijke) doodsangst durven ze uiteindelijk het huis niet meer uit. Voortdurend houden ze op internet de buienrader in de gaten of ze geen onweer kunnen spotten, die hen bij voorbaat de stuipen op het lijf jaagt. Er zijn zelfs mensen die de neiging hebben hun huis te 'barricaderen', zo benauwd zijn ze voor bolbliksems die zich mogelijk door een kier bij het raam of de deur een weg naar binnen wurmen. Meestal heeft deze fobie zich in de vroege jeugd ontwikkeld door bepaalde traumatische ervaringen, bijvoorbeeld als gevolg van incidenten doordat de ouders eveneens doodsbang waren voor onweer.

Onweer tijdens een wandeling in de natuur – 3 algemene voorzorgsmaatregelen

Zoals gezegd is het soms niet te voorkomen dat men in een onweersbui verzeild raakt, bijvoorbeeld tijdens een wandeling in het bos. Immers, ook de buienradar is niet altijd accuraat. Onweersbuien kunnen zich zeer snel ontwikkelen en eerder of later dan verwacht opduiken.

Wat te doen

Wie in de natuur tijdens een wandeling overvallen wordt door een onweersbui moet beslist enkele punten in acht nemen om de veiligheid te waarborgen, ondanks het feit dat het risico dat men door de bliksem getroffen wordt zeer gering is:

1. Ga niet onder een boom of vlak bij een rotspartij staan, maar zoek laaggelegen terrein op.
2. Als dat niet mogelijk is, ga dan op de hurken zitten op een droge ondergrond, voeten bij elkaar en knieën tegen de borst. Raak de grond niet aan met de handen, maar sla ze om de knieën.
3. Blijf uit de buurt van metalen hekken, prikkeldraad en andere metalen afrasteringen van bijvoorbeeld weilanden.

Voorzorgsmaatregelen tijdens een naderend onweer

Jaarlijks worden er tientallen mensen direct of indirect getroffen door de bliksem. De meesten komen er met een shock en in ernstige gevallen met brandwonden, botbreuken of spierkrampen nog goed vanaf. Hoewel blikseminslagen zich onvoorspelbaar gedragen, kunt u voorzorgsmaatregelen nemen die het risico dat u door de bliksem getroffen wordt minimaliseren. Neem deze maatregelen ook bij 'droog onweer', dus als het onweer nog niet dichtbij lijkt te zijn en het nog niet regent.

Wat te doen

Enkele daarvan zijn:

• Ga niet zwemmen tijdens een onweer. Bevindt u zich in een zeilboot of in een ander klein vaartuig? Mijd dan contact met metalen voorwerpen.
• Ga niet vliegeren – bijvoorbeeld op het strand – terwijl er een onweer nadert. Dat geldt ook voor voetballen, volleyballen en andere buitensporten. Ook aan de rand van een onweersbui, terwijl het niet regent (droog onweer), kan het immers bliksemen. Bent u aan het fietsen? Stap meteen af! Dat geldt ook voor paardrijders.
• Nogmaals: ga op open veld op de hurken zitten, handen tegen het hoofd of om de knieën geslagen (ga dus dus niet liggen).
• Blijf in de auto zitten als het onweert. Daar bent u het veiligst (kooi van Faraday).
• In de vrije natuur is het zaak vooral uit de buurt van metalen hekwerken en afrasteringen te blijven, ook al doen paarden en koeien in de wei dat vaak wel. Mijd hoge bomen en heuveltoppen. Huizen bieden uiteraard bescherming, vertrouw echter geen schuilhutten of schuurtjes.
• Steek vooral geen paraplu op als het gaat regenen.
• Sluit thuis ramen en deuren als het onweert.
• Ga niet douchen of in bad.

Bliksemschicht

Hoewel het in Nederland honderdduizenden keren per jaar bliksemt, er op de hele wereld op hetzelfde moment ruim 2000 onweersbuien actief zijn, een bliksemschicht een snelheid van tienduizenden kilometers per seconde ontwikkelt, het jaarlijks op elke vierkante kilometer enkele keren inslaat, is de kans verwaarloosbaar klein dat men ooit getroffen zal worden door de bliksem. Wie de genoemde veiligheidsmaatregelen in acht neemt, mag dat risico redelijkerwijs praktisch helemaal uitsluiten, hoewel mensen met een onweerfobie beslist niet onder de indruk zullen zijn van deze geruststellende woorden.

Lees verder

• Als de bliksem je treft – feiten en fabels
• Het klimaat en het weer in vogelvlucht
• Slecht weer, slecht humeur? Oorzaken en klachten
• Het onbegrijpelijk mooie noorderlicht (poollicht)
• Beschermheilige tegen onweer – Donatus van Münstereifel