De Oortwolk, een hypothetische wolk rondom het zonnestelsel

De Oortwolk is een hypothese die door de astronoom Jan Hendrik Oort bedacht is. Er zijn door de jaren heen steeds meer aanwijzingen gevonden van het bestaan van zo'n wolk. Wetenschappers vermoeden dat het zich ver aan de buitenrand van onze zonnestelsel bevindt. Waaruit blijkt dat de Oortwolk waarschijnlijk bestaat? Uit hoeveel kometen bestaat de Oortwolk waarschijnlijk en wat zijn de bouwstenen van deze objecten? Hoe groot denkt men dat de Oortwolk is?

De Oortwolk

• Wat is de Oortwolk precies?
• Waar bevindt de Oortwolk zich waarschijnlijk?
• Hoe is dit unieke verschijnsel mogelijk ontstaan?
• Waarom denkt men dat deze enorme wolk van kometen echt bestaat?

Wat is de Oortwolk precies?

Het mogelijke bestaan van 'de Oortwolk' komt oorspronkelijk van een Nederlandse astronoom genaamd Jan Hendrik Oort. Deze beroemde sterrenkundige werd in het jaar 1900 geboren. Wetenschappers vermoeden dat de Oortwolk uit miljarden objecten bestaat die waarschijnlijk uit onder andere ijs, methaan en koolstofmonoxide bestaan. Dit zijn stoffen die veelvoudig in onze zonnestelsel voorkomen. De objecten die hieruit bestaan worden ook wel kometen genoemd. Sinds de ontdekking van een rotsachtige planeet in 1996, vermoedt men dat ze ook uit steen kunnen bestaan.

De Oortwolk is te vergelijken met de zogenaamde 'Kuipergordel'. Het bestaan van de Kuipergordel is echter met zekerheid bevestigd en vele malen kleiner. Deze "gordel" bevindt zich voorbij de planeet Neptunus. De dwergplaneet Pluto is tevens een onderdeel van de Kuipergordel. De kometen die hier vandaan komen heten de kortperiodieke kometen vanwege hun korte baan waarin ze vliegen. Naast de theorie over het bestaan van een Oortwolk, heeft Jan Hendrik Oort onder andere de draaiing van de Melkweg ontdekt en zelfs de massa van de Melkweg weten te bepalen. Dit is namelijk zo'n honderd miljard keer meer dan de massa van de zon.

Waar bevindt de Oortwolk zich waarschijnlijk?

De Oortwolk bevindt zich hoogstwaarschijnlijk buiten onze zonnestelsel. De meest extreme schattingen gaan er vanuit dat het zich tweeduizend tot tweehonderdduizend "AE" van de zon vandaan ligt. AE staat voor Astronomische Eenheid. Dit zijn eenheden (naast lichtjaren) die vaak in de astronomie gebruikt worden voor het aangeven van grote afstanden in de ruimte. Eén AE is namelijk de gemiddelde afstand tussen de Aarde en zon. Deze afstand maar liefst zo'n honderdvijftig miljoen kilometer. Tevens staat zo'n 63.241 AE gelijk aan een lichtjaar. Dit zou betekenen dat de buitenrand zou overlopen met soortgelijke "wolken" rondom naburige sterren. Dit gebied wordt tevens de interstellaire ruimte genoemd en is hierdoor geen onderdeel meer van onze zonnestelsel.

Hoe is dit unieke verschijnsel mogelijk ontstaan?

Waarschijnlijk ontstond de Oortwolk tijdens de ontwikkeling van onze zonnestelsel. Dit betekent dat het al miljarden jaren oud is en onderdeel was van de buitenrand van de zogenaamde "protoplanetaire schijf". Dit was een grote schijf van gas en stof waaruit uiteindelijk de planeten uit onze zonnestelsel zijn ontstaan. Deze schijf had zijn vorm gekregen vanwege de natuurwetten die meespeelden. Normaal gesproken zou zo'n schijf een straal hebben van zo'n duizend AE. Het duurt vele miljoenen jaren voordat een protoplanetaire schijf grotendeels is verdwenen. De Kuipergordel heeft grotendeels deze schijf-achtige vorm behouden vanwege de aantrekkingskracht van onder andere de zon. Men vermoedt echter dat de Oortwolk meer als een bol om onze zonnestelsel heen zit. Vanaf deze afstand heeft de zon namelijk zo weinig invloed op het geheel dat de kometen die zich hier bevinden vrijwel vrij bewegen. Ze hebben hierdoor meer een "eigen wil" waardoor ze een eigen route hebben. Hiernaast denken wetenschappers dat er een tweede Oortwolk bestaat. Deze kleinere versie zou dichter bij de zon staan en meer de vorm hebben van een schijf zoals de meeste hemellichamen en overige objecten in ons zonnestelsel. Op deze kometen heeft de zon namelijk wat meer grip.

Waarom denkt men dat deze enorme wolk van kometen echt bestaat?

Regelmatig komt er weleens een komeet voorbij die langs de zon heen raast. Enkele hiervan zijn echter anders dan de kortperiodieke kometen die van de Kuipergordel vandaan komen. Ze zijn een stuk groter en hebben een langere omlooptijd. Hierdoor worden ze de langperiodieke kometen genoemd. De omlooptijd van deze kometen zijn vaak vele tienduizenden jaren. Af en toe komt het voor dat zo'n langperiodieke komeet geen baan kan maken en geheel oplost terwijl het langs de zon vliegt. Hoe langer en dichter hij bij de zon is, hoe sneller het ruimteobject verdampt. Omdat deze kometen uit het niets lijken te verschijnen lijkt het erop dat er buiten de Kuipergordel nog zo'n gordel bestaat. Omdat het vermoedelijke gebied enorm ver van de zon is verwijderd valt hier geen zonlicht op. Dit bemoeilijkt de zoektocht naar deze wolk aanzienlijk. Tevens zijn de rotsblokken vanaf de Aarde gezien zeer klein, ondanks dat ze soms meer dan honderd kilometer groot kunnen worden. Huidige telescopen hebben door deze twee factoren moeite om zulke kleine objecten van zo'n verre afstand op te merken. Enkele voorbeelden van kometen die vermoedelijk uit de Oortwolk vandaan zijn gekomen zijn Sedna en Hale-Bopp. Hale-Bopp was zo'n anderhalf jaar met het blote oog te zien. Hij was in 1996 op zijn felst, toen hij begon te verdampen.

Lees verder

• Buitenaards leven: De zoektocht naar buitenaards leven (special)