Jaarlijks vuurwerk in november: meteorenzwerm 'de Leoniden'

De nachtelijke hemel oefent met zijn vele sterren altijd al een bijzondere aantrekkingskracht uit. Al die lichtjes spreken tot onze verbeelding. Dat geldt zeker als er wat bijzonders te zien is. Een vallende ster, bijvoorbeeld. Is vallende ster een teken dat je een wens mag doen, of is er iets anders aan de hand? Hoe dan ook, in november zijn er heel wat vallende sterren te zien: de Leoniden.

Sterren en andere lichtjes

Het moet voor de vroege mens een spectaculair gezicht zijn geweest. Als de zon onder was gegaan verschenen er ineens allerlei kleine lichtjes aan het hemelgewelf, die in vast patronen leken te staan en bovendien zich in een bepaalde regelmaat tegelijk bewogen. Maar er was meer dan sterren alleen, er waren ook lichtjes die een geheel eigen route leken te volgen, onafhankelijk van alle sterren. We weten nu dat dit de planeten van ons zonnestelstel zijn. Een heel enkele keer was er echter iets bijzonders te zien. Korte streepjes van licht, alsof er een ster naar beneden viel. Het verschijnsel leverde de naam op van vallende ster. Het was een teken dat er iets bijzonders gaande was, een voorteken van goede of slechte gebeurtenissen. Of, en dat hoor je het meest, wie een vallende ster zag mocht een geheime wens doen.

Vallende sterren en meteoren

De echte sterren staan lichtjaren van ons vandaan en maken geen plotselinge bewegingen die er als een streepje uitzien. Vallende sterren zijn dan ook geen echte sterren. Wat je ziet is de felle verbranding van een stukje gruis dat vanuit de ruimte om aarde neerkomt. De snelheid waarmee dit gepaard gaat is zo groot, dat het stukje in de atmosfeer van de aarde gaat gloeien en volledig verbrand. We noemen zo’n stukje gruis een meteoor of meteoroïde. Een iets groter stukje dat niet volledig verbrand kan de aardbodem raken en wordt dan meteoriet genoemd. Overigens komt het maar heel zelden voor dat zo’n stukje gruis zo groot is dat het niet verbrandt.

Ruimtepuin

Meteoren zijn stukjes puin die in het zonnestelsel hun eigen weg afleggen. Dit soort ruimtepuin is bijna altijd afkomstig van kometen. Een komeet is een object dat een sterk elliptische baan aflegt rond de zon. Dat betekent dat aan de ene kant van de baan het object kort rond de zon komt, de andere kant van de baan brengt het in de uiterste en koudste regionen van het zonnestelsel. Zodra de komeet weer in de buurt van de zon komt, wordt het oppervlak ervan verwarmd en kan er allerlei materiaal tot verdamping komen. Hierdoor laat de komeet een spoor, je hoort ook spreken van een staart, van klein puin achter. Zodra de baan die de aarde rond de zon aflegt in het gebied komt waar de komeet zijn puin heeft achtergelaten, kunnen de kleine deeltjes op de aarde botsen. En dat heeft de gloeiende effecten die we aan de hemel kunnen waarnemen.

De Leoniden

Er zijn verschillende kometen die zo’n puinvlag in het zonnestelsel hebben uitgezet. Omdat een komeet in principe een vaste baan aflegt, wordt bij elke omloop van de komeet nieuw materiaal uitgezet. Ongeveer in november komt de aarde steeds in het gebied waar de komeet Tuttle Temple doorheen komt. Dat levert dan ook elk jaar een spectaculaire hemelse vuurwerkshow op. De omlooptijd van deze komeet is 33 jaar, en elke 33 jaar is er dus ook een maximaal aantal waarnemingen te doen, wel tot honderden of duizenden per minuut. Dat is nog eens de moeite waard! Zo’n maximum hebben we mogen zien in 1966 en 1999. In de tussenliggende jaren zijn het er meestal minder, maar niet minder spectaculair. Zo was ook 2001 een mooi jaar. Op het moment dat de meteoren in botsing komen met de aarde zien we het sterrenbeeld Leo (Leeuw) op de achtergrond staan. Het lijkt daarom alsof de meteoren uit dat sterrenbeeld komen, en dat levert dan ook de naam van deze meteorenzwerm op: de Leoniden.

Neem er even tijd voor

Er zijn per jaar verschillende meteorenzwermen, waarbij het aantal waarnemingen aanzienlijk kan zijn. Zo heb je in augustus de Perseïden, in december de Geminiden. Helaas kun je niet bij elke zwerm veel waarnemingen doen. Als het maximum van de zwerm overdag is, of als het volle maan is, dan overstraalt het licht van zon en maan veel vallende sterren. En natuurlijk is een dik wolkenpak ook funest voor een mooie waarneming. En wil je er echt van genieten, dan moet je er wel even tijd voor nemen.

Bekijk de Leoniden

Het is altijd bijzonder om zoveel meteoren te zien, de lichtende streepjes zorgen voor hun eigen vuurwerkshow. Als het weer meezit, dan kun je er heel wat zien. Om er optimaal van te genieten kun je zorgen voor een goede voorbereiding:

• Omgevingslicht is funest. Het overstraalt de relatief zwakke gebeurtenissen aan het hemelgewelf. Zorg dat je kijkt op een plek waar het omgevingslicht dus minimaal of liever afwezig is.
• Gebruik een gemakkelijke ligstoel, zodat je het vol kunt houden om naar boven te kijken zonder last van je nek te krijgen.
• Zorg voor warme kleding. Het kan in november ’s nachts aardig koud zijn. Zeker als je stil zit is de gevoelstemperatuur nog wat lager.
• Warme koffie. Het houdt je niet alleen wakker, maar ook warm.
• Hulpmiddelen zijn niet nodig en zelfs lastig. Laat je verrekijker dus maar achterwege. Met het blote oog gaat het prima.

Het doen van meteorenwaarnemingen is altijd bijzonder en spectaculair. Wil je bij het zien van zo’n vallende ster toch graag een wens doen? Dat mag altijd.