Lichtende nachtwolken op grote hoogte

Wolken op grote hoogte die geen licht geven en toch lijkt het of ze licht geven. Bijna wit tot zilverkleurig of lichtblauw weerkaatsen ze het licht van de zon. Vaak met lichtgeel tot oranje en dan wanneer het schemerig tot donker is. Te zien als een lichtende wolkensluier aan de horizon richting het noorden. Een bijzondere en niet alledaagse waarneming op een warme lente- of zomeravond. Lichtende nachtwolken weerkaatsen het licht van de zon die allang achter de horizon is gegaan of net achter de horizon tevoorschijn zal komen. Hoe is dat mogelijk?

• Wat zijn lichtende nachtwolken
• De atmosfeer
• Hoe ontstaan lichtende nachtwolken?
• Het ribbelpatroon

Wat zijn lichtende nachtwolken

Wanneer er lichtende nachtwolken (ofwel Noctilucent Clouds) zijn, dan zie je het. Het valt op want het zijn meestal opvallende wolken. Je blijft ernaar kijken. In de lucht, richting het noorden (vanuit Nederland bekeken) zijn dan zilverkleurige of lichtblauwe dunne grillige slierten (vaak in een bijzonder patroon) te zien. Lager, net boven de horizon kan de lucht tot geel-oranje en rood-bruinig kleuren.

De atmosfeer

De lichtende nachtwolken komen op grotere hoogte voor. Rond de 82 kilometer (in de mesopauze, een laag in de aardatmosfeer) hoogte. Gewone wolken komen rond 10 tot 12 kilometer hoogte. De lichtende nachtwolken worden beschenen door de zon terwijl deze al onder de horizon is verdwenen en het op aarde al schemerig is. Daar waar de gewone wolken mooi avondrood kunnen geven bij ondergaande en opgaande zon, zien lichtende nachtwolken er dus heel anders uit. De dampkring om de aarde (de aardatmosfeer) bestaat uit verschillende lagen. Elk op eigen hoogte en met een eigen temperatuur. De lagen zijn door pauzes gescheiden, die de bovengrens van elke laag vormen.

De lagen van de atmosfeer

De verschillende lagen van de atmosfeer zijn:

Hoe ontstaan lichtende nachtwolken?

Lichtende nachtwolken geven zelf geen licht, maar kaatsen het licht van de ondergaande of opgaande zon terug. De activiteit van de zon moet vrij laag zijn. Dan is er minder Uv-straling en meer kosmische straling. Dit zorgt ervoor dat er meer ruimtestof de atmosfeer in geduwd wordt. Stof van vulkaanuitbarstingen, zand van droge gebieden of stof van meteorieten. Dé basis voor lichtende nachtwolken. Want bij de lage temperatuur in de mesosfeer en de aanwezigheid van waterdamp, zet zich ijs op het ruimtestof. Door de ijskristalletjes wordt dan het zonlicht weerspiegeld en kunnen we vanaf de aarde de lichtende nachtwolken zien, juist na zonsondergang of voor zonsopkomst.

Het ribbelpatroon

De lichtende nachtwolken kunnen een rustige ribbelstructuur geven, mooi, recht en gelijkmatig. Maar ook wild, grillig en ruig. De oorzaak is dat in de mesosfeer sterke luchtstromingen plaats vinden. Hoe hoger in de mesosfeer hoe meer de temperatuur afneemt. Het punt waar het temperatuurverschil het hoogste is, is de scheiding tussen de stratosfeer en de mesosfeer.

Temperatuurverschil

Dit temperatuurverschil komt doordat er meer ozon in de stratosfeer is. Straling van het zonlicht wordt geabsorbeerd door ozon en geeft warmte. Omdat de ozonlaag bovenin de stratosfeer zit wordt het dus warmer als je hoger in de stratosfeer komt. Je komt dan immers steeds dichterbij de ozonlaag. In de mesosfeer is het dan juist weer kouder, wat luchtstromingen veroorzaakt. De lucht beweegt van omhoog naar omlaag (verticaal) en van links naar rechts (horizontaal). Met gemiddeld 150 kilometer per uur tot wel 500 tot 700 kilometer per uur. Hierdoor bewegen lichtende nachtwolken snel en de karakteristieke ribbels en golven eveneens.

Meeste kans

Lichtende nachtwolken komen alleen voor in de zomermaanden mei, juni, juli en augustus. De meeste kans op lichtende nachtwolken geven de laatste weken van juni. Dit heeft te maken met het feit dat in deze maanden de mesopauze het koudst is, zodat waterdamp als ijskristalletjes op de stofdeeltjes kunnen bevriezen en het zonlicht kan weerkaatsen.