Winterse perikelen: ijzel, sneeuw en (kruiend) ijs

In de winter komt er af en toe ijzel voor. Vaak genoeg gaat dit niet met echte problemen gepaard. Men moet dan wel goed opletten, maar van ernstige belemmeringen is dan geen sprake. Heel af en toe gebeurt het dat de ijzelvorming zo ernstig is, dat er een weeralarm voor afgegeven wordt. In het ergste geval kan de samenleving door deze ernstige ijzel geheel worden ontwricht. Dit was bijvoorbeeld het geval in januari 2016. In bepaalde delen in het noorden van het land waren scholen enkele dagen gesloten, werd het afval niet opgehaald, konden de melkwagens de melk niet meer bij de boeren ophalen en gebeurden er ontzettend veel ongelukken. Er werd zelfs een nieuwe "sport" ontwikkeld: straatsen. Dat is niets minder dan schaatsen op de straat! Naast ijzel kan er in de winter ook sneeuw en ijs liggen.

Inhoud

• Winterse perikelen
• Echte winter
• IJzel
• Fruitteelt blij met ijzel
• Jaren met erge ijzel
• IJzel in 1664
• IJzel in 1966
• IJzelramp in 1987
• IJzeloverlast in 2016
• Hoe toch "veilig" kunnen lopen tijdens gladheid
• Lopen als een pinguïn
• Gebruik van snow-steps/schoenspikes
• Schoenkettingen (sneeuwkettingen voor onder de schoen)
• Beter niet fietsen
• Sneeuw
• Idee om zand in plaats van zout te strooien
• Marathons op natuurijs in Nederland
• Dikte ijs om veilig te schaatsen
• Tradities op natuurijs
• Schoonrijden
• Belslydjeien
• Kruiend ijs
• Kruiend ijs bekijken

Winterse perikelen

Anno 2020 zijn de winters vaak zacht en is er meestal geen sprake van winterse perikelen, zoals ijzel en sneeuw. Toch zijn er jaren geweest, waarbij Nederland te kampen had met overlast door extreme ijzel of grote hoeveelheden sneeuw. Een mooi wit winters landschap is schitterend om te zien. Kinderen genieten van het spelen in de sneeuw, maar toch kan sneeuwval voor problemen zorgen. Zodra er een beetje sneeuw valt, staan er lange files en hebben de treinen van de Nederlandse Spoorwegen problemen met hun dienstregeling. Soms rijden treinen met fikse vertraging of soms helemaal niet. Dat is wel heel anders in bijvoorbeeld Zwitserland. Ondanks de sneeuw rijden ze daar gewoon door.

Echte winter

Het is al jaren geleden dat we in Nederland een echte winter hadden met sneeuw en ijs op de sloten. Kinderen die na 2012 zijn geboren, hebben vermoedelijk nog nooit op veilig natuurijs gestaan. In de jaren tachtig en begin negentig was het heel normaal dat je in de winter lange tochten op natuurijs kon maken. Vaak lag er dan ook nog sneeuw en was er echt sprake van winterse taferelen. Helaas zullen de strenge winters steeds minder worden door de opwarming van de aarde.

IJzel

Voor veel mensen is ijzel een vervelend iets. De straten en wegen zijn spekglad. Autorijden is een stuk lastiger als de wegen zo glad zijn. Sneeuw kan ook overlast veroorzaken, maar de wegen zijn dan vaak genoeg beter berijdbaar. Gemiddeld genomen komt er eens in de vijftien jaar een periode voor dat de ijzel (zeer) extreem kan zijn en voor veel problemen zorgt. In januari 2016 was dat nog het geval. Toen was er sprake van grote temperatuursverschillen in Nederland. Uiteindelijk ging het noorden van het land een aantal dagen gebukt onder erge ijzelvorming. Er werd in die periode voor een aantal provincies zelfs code rood afgegeven.

Fruitteelt blij met ijzel

Als het streng gaat vriezen, zijn de knoppen van de fruitboom erg kwetsbaar. Ze vriezen zo kapot. Als er vorst wordt voorspeld, spuiten fruittelers hun bomen nat. Er ontstaat dan een ijslaagje dat de kwetsbare knoppen tegen vorst beschermt. Met de ijzel werd de aanwezige sapstroom stilgelegd. Mocht er nog een strenge vorstperiode komen, dan kunnen de bomen daar veel beter tegen.

Jaren met erge ijzel

Nederland heeft gedurende een aantal jaren te kampen had met zware ijzel. Dat waren de jaren:

• 1664
• 1966
• 1978/1979 (de ijzel kwam toen steeds weer terug)
• 1987
• 1996 (de ijzel kwam toen steeds weer terug)
• 2016

IJzel in 1664

Het eerste bekende jaar dat er sprake was van extreme ijzel was in 1664. Een week voor Kerstmis begon het allemaal. Niet alleen Nederland had toen last van deze erg ijzel. Het ijzelgebied was enorm groot en bereikte zelfs het vasteland van Denemarken. In Nederland lag minimaal vijf dagen achterelkaar een dikke laag ijs. De natuur heeft hierdoor een dikke dreun gehad. Takken konden het gewicht van de dikke laag ijs niet dragen en braken af. Bomen werden zelfs ontworteld.

IJzel in 1966

De ijzel in dat jaar begon eerst in het noorden van Nederland. Delen van Friesland en Groningen hadden in februari 1966 een week lang last van sneeuw en ijzel. De temperatuur was beneden het vriespunt en er viel veel regen. Deze regen werd ijzel. Er ontstond zelfs een sneeuwstorm. Veel dorpen in Groningen en Friesland werden van de buitenwereld afgesloten. Door de ijzel braken de stroomdraden en viel de stroom uit, daardoor werd het koud en donker in de woningen. De ijzel trok verder landinwaarts, dus ook de andere delen in Nederland kregen hiermee te kampen. Deze koude periode heeft tot 19 februari 1966 geduurd. Er zijn zelfs temperaturen van - 22 °C in de provincie Groningen gemeten.

IJzelramp in 1987

In maart 1987 was het noorden van het land alweer het deel van Nederland dat met extreme ijzel te maken kreeg. Het was daar koud, terwijl de temperatuur in andere delen van Nederland ver boven nul lagen. Binnen achttien uur tijd viel er een grote hoeveelheid regen in Groningen, Drenthe en het oosten van Friesland. Deze regen veranderde in ijzel. De bomen konden het gewicht van het ijs niet meer dragen en braken af. Dieren kwamen om. Doordat het zo koud was konden ze geen eten vinden en veel dieren zijn in hun slaap door de ijzel overmand en bevroren helemaal. Ook de hoogspanningskabels en -masten hadden het zwaar te verduren. Ze zaten helemaal onder het ijs en braken. Er ontstonden stroomstoringen. Het leven heeft twee dagen stilgestaan in het noorden van het land.

IJzeloverlast in 2016

In januari 2016 ondervonden delen van Nederland problemen door de ijzel. Ongeveer 450 melkboeren moesten op aandringen van FrieslandCampina hun drie dagen oude melk lozen in hun mestput, omdat de vrachtwagens van FrieslandCampina in verband met veiligheid de weg niet op mochten. Daardoor ging er rond de vijf miljoen liter melk verloren. Maar niet alleen boeren ondervonden problemen. Gedurende één dag waren er geen zittingen in de rechtbank van Leeuwarden en consultatiebureaus hielden de deuren gesloten. Het bevoorraden van supermarkten duurde veel langer dan normaal. Post werd drie dagen lang in bepaalde delen van de noordelijke provincies niet of bijna niet bezorgd. Ook afval werd niet meer opgehaald. Maar deze ijzel zorgde ook voor plezier. Kinderen kregen drie dagen lang ijzelvrij en vermaakten zich prima. Op sommige plekken konden zijn over de weg schaatsen. Dit fenomeen kreeg zelfs een naam: straatsen.

Hoe toch "veilig" kunnen lopen tijdens gladheid

Gelukkig zijn er toch een aantal maatregelen die men kan nemen om - moet men beslist buiten lopen - veiliger over straat te gaan. Dit zijn onder andere:

• lopen als een pinguïn
• het gebruiken van snow-steps/schoenspikes
• het gebruiken van sneeuwkettingen onder de schoen
• het dragen van bijvoorbeeld snowboots met een goede grip
• oude sokken om je schoenen

Lopen als een pinguïn

Pinguïns zijn een ster in lopen op een gladde ondergrond. Je ziet dan ook niet vaak een pinguïn uitglijden. Het loopje van de pinguïn zouden wij mensen ook kunnen gebruiken bij ijzel. Maar hoe kun je dit dan het beste doen?

1. Laat je voeten naar buiten wijzen, dus min of meer in een V-stand
2. Hang met je bovenlichaam een beetje naar voren, niet ver anders val je alsnog
3. Loop niet op je tenen, maar op je gehele voet
4. Neem niet te grote stappen, maar juist kleine pasjes
5. Om in balans te blijven, gebruik je je armen. Hiermee behoud je het evenwicht.

Het is misschien even wennen, maar het schijnt te werken. Zorg er ook voor dat je goede schoeisel draagt.

Gebruik van snow-steps/schoenspikes

Een ander alternatief dat ook gebruikt kan worden om (bijna) niet uit te glijden, is het gebruik van snow-steps of schoenspikes.
Snowsteps zijn van rubber en op de zool zitten diverse "spijkers". Deze zorgen ervoor dat men bij gladheid niet uitglijdt. Men bevestigt de snowsteps onder de eigen schoen. Ze zijn in diverse uitvoeringen te koop.

Schoenkettingen (sneeuwkettingen voor onder de schoen)

Dit ziet er net zo uit als de sneeuwkettingen voor autobanden, maar zijn dus bedoeld voor onder de schoenen. Ze passen zowel onder schoenen als onder laarzen. Deze zijn een stuk duurder dan de snow-steps.

Beter niet fietsen

Het is verstandig om bij ijzel niet te gaan fietsen, want de kans op ongelukken is erg groot. Er zijn mensen die de banden van hun fiets "ijzelproof" te maken. Ze voorzien hun banden van tie-wraps (kabelbinders), om zo grip op de ondergrond te houden. Maar of dit helpt? Dit zou misschien wel een idee kunnen zijn bij een hoeveelheid sneeuw. Op deze manier creëer je een soort sneeuwkettingen. Wellicht ook een idee voor om de banden van een kinderwagen!

Sneeuw

Zodra het winter wordt, hopen veel mensen dat er ook sneeuw valt. Vooral kinderen zouden dit erg leuk vinden. Voor de ouderen is het meestal niet meer zo prettig. Vermoedelijk zijn ze bang dat ze sneller vallen en dan iets breken. Een mooi winters landschap is prachtig om te zien. Als de lucht dan ook nog blauw is, kun je mooie foto's maken. Rond 8,9 en 10 december 2017 sneeuwde het op diverse plekken in Nederland. Sommige provincies waren wit, terwijl in andere provincies geen enkel vlok sneeuw viel. Op 11 december sneeuwde het in heel Nederland. Code rood werd van kracht. Dit gold alleen niet voor de Waddeneilanden en provincie Limburg. De winters van 2009, 2010, 2011 en 2012 waren koud. Toen lag er sneeuw. Een winter die te boek staat als een barre winter is die van 1978/1979.

• In 2009 viel er dertig centimeter sneeuw in het noordelijke deel van Nederland. De sneeuw begon op 17 december te vallen en het sneeuwde door tot 18 december. Op 20 december kregen ook de andere delen van Nederland met sneeuwval te maken. Ook de noordelijke helft kreeg weer sneeuw. In totaal lag er een sneeuwdek van 40 centimeter in het noorden van het land. Helaas viel de dooi vlak voor de kerst in en werd het geen witte kerst.
• In 2010 viel er weer sneeuw in Nederland. Dit keer niet in het noorden van het land, maar juist in de andere provincies. In Limburg viel zelfs dertig centimeter sneeuw.
• In de winter van 1978/1979 kreeg Nederland te maken met terugkerende ijzel en sneeuwstormen. Het begon al in november/december 1978. Het was toen extreem koud. Op 30 december kreeg heel Nederland te maken met een sneeuwstorm en op 14 februari 1979 waren Friesland, Groningen en Drenthe geheel in de ban van een heuse sneeuwstorm.

Idee om zand in plaats van zout te strooien

Zou het bij sneeuwval niet beter zijn om in plaats van zout, zand of kleine steentjes te gaan strooien? Dat doen ze ook in bijvoorbeeld Zwitserland. De sneeuw smelt dan niet, maar door het zand eroverheen kunnen auto's wel gewoon rijden. Doordat de sneeuw niet smelt, heb je bij opvriezing ook geen kans op gladheid door opvriezing.

Marathons op natuurijs in Nederland

Als het vriest hopen veel mensen om te kunnen schaatsen op natuurijs, maar dat is vaak genoeg niet haalbaar. Het ijs is daar gewoonweg niet te dik voor. En toch wordt er (bijna) ieder jaar op natuurijs gereden: in de vorm van een marathon. Ieder jaar is er wel een "gevecht" wie de eerste marathon op natuurijs mag organiseren. Om de marathon te kunnen verrijden, moet het ijs een dikte van minimaal drie centimeter hebben. Wie heeft de primeur? De strijd gaat vaak tussen:

• Noordlaren (Groningen)
• Haaksbergen (Overijssel)
• Gramsbergen (Overijssel)
• Veenoord (Drenthe)
• Nieuw-Buinen (Drenthe)
• Puttershoek (Zuid-Holland)

Dikte ijs om veilig te schaatsen

Voor wie echt wil schaatsen op natuurijs, moet het ijs een stuk dikker zijn om veilig te kunnen schaatsen. Als het ijs niet dik genoeg is, zak je er met gemak doorheen, met alle gevolgen van dien. Als het ijs minimaal zes centimeter dik is, zou er op geschaatst kunnen worden. Als er veel mensen op hetzelfde stuk willen schaatsen, is het veiliger om te wachten totdat het ijs nog dikker is. Toertochten worden pas uitgezet zodra het ijs minimaal tien centimeter dik is. En de Elfstedentocht kan pas verreden worden als het ijs minimaal zestien centimeter dik is. In de jaren 2009, 2010, 2011, 2012 en 2018 kon er op natuurijs geschaatst worden.

Tradities op natuurijs

Als men op natuurijs schaatst kan het voorkomen dat men ineens twee mensen in het zelfde ritme ziet schaatsen. Ze schaatsen dan niet achterelkaar, maar juist naast elkaar. Vaak zijn het een man en een vrouw die elkaar bij de handen vasthouden en in een zwierige slag schaatsen. Wat doen zij? Ze zijn aan het schoonrijden.

Schoonrijden

Schoonrijden ontstond in Noord-Holland en rond het jaar 1875. Het is een speciale manier van schaatsenrijden. Zoals hierboven al genoemd schaatsen twee mensen (en soms meer) - vaak in klederdracht - naast elkaar in hetzelfde ritme en met een rustige gelijkmatige schaatsslag. Het is de bedoeling dat het synchroon gaat. Ze houden elkaar op een speciale manier vast. Ieder jaar worden er Nederlandse kampioenschappen schoonrijden gehouden. De allereerste stamt al uit 1895.

Belslydjeien

Als het ijs heel erg dik is kan het in Friesland gebeuren dat er prachtige Friese paarden met een arreslee over het ijs lopen. De slee is bezaaid met kleine belletjes. Dit is een Friese traditie en heet Belslydjeien (spreek uit als belsliedjijjen). Het wordt niet alleen op het ijs gedaan, maar ook in de besneeuwde bossen. Een belslyde is een slee met belletjes erop. Slyde is namelijk Fries voor slee. De arreslee wordt door echte Friese paarden getrokken. Veelal dragen de mensen die op de arreslee zitten Friese klederdracht. Als het natuurijs dik genoeg is, worden er wedstrijden belslydjeien gehouden. Dit was het geval in februari 2012 in Hindeloopen. Tevens worden de schaatsers in Thialf op een belslyde rondgereden bij de huldiging.

Kruiend ijs

Kruiend ijs ontstaat als het begint te dooien en er een harde wind waait. De wind duwt platen ijs tegen elkaar aan, waardoor het ijs uiteindelijk omhoog komt. De brokken ijs schuiven over elkaar heen. Dit heet kistwerken. Het ijs wordt met zoveel kracht opgeduwd, dat het zelfs over de dijken heen kan komen. Het komt dan op de wegen terecht. In sommige gevallen moeten wegen worden afgesloten, omdat de brokken ijs op de weg liggen. Kruiend ijs is niet alleen voor het verkeer gevaarlijk, maar ook voor de scheepvaart. Het kruiend ijs heeft in het verleden veel schade aangericht. In 1996 waren er hoge ijsschotsen, maar die vielen achteraf gezien nog mee. Althans, als je ze vergelijkt met die van 1929, 1940 en 1942.

Kruiend ijs bekijken

Als er sprake is van kruiend ijs, komen veel dagjesmensen naar de plek toe om dit spektakel te aanschouwen. In 2013 was er sprake van metershoge ijsbergen langs de kust van zowel het IJsselmeer als het Markermeer. In maart 2018 was er weer sprake van kruiend ijs, weliswaar waren de ijsbergen een stuk kleiner dan in 2013.