Een hittegolf geeft veranderingen rond de Noordpool

Een hittegolf in Nederland is wanneer het vijf dagen of meer 25 graden is, waarvan drie dagen 30 graden zijn of meer. Nederland heeft een gematigd klimaat, ook wel zeeklimaat genoemd. Een gematigd klimaat bevindt zich op zeeniveau tussen de 30ste en 60ste breedtegraad. Na de 60ste breedtegraad bevindt zich het poolgebied en heerst er een poolklimaat. Het poolgebied, waar de Noordpool onder valt, heeft 's winters een gemiddelde temperatuur van zo'n -30 graden Celsius. In 2016 is er sprake van een hittegolf omdat er temperaturen worden gemeten van rond het vriespunt! Bij het eiland Spitsbergen is in 2016 het warmste jaar gemeten, sinds het begin van de metingen in 1889.

De polen hebben een poolklimaat

Als de aarde bekeken wordt als een ronde wereldbol, dan ligt de Noordpool boven op de bol en de Zuidpool onder op de bol. Dit zijn het meest noordelijke punt en het meest zuidelijke punt van de aarde. De Noordpool is een bevroren oceaan waar eilandjes omheen liggen en de Zuidpool is bevroren land waar een zee omheen ligt. De geografische polen (de werkelijke polen) liggen in de lengte op de uiteinden van de denkbeeldige draai-as van de aarde. Het denkbeeldige horizontale midden van de aardbol, ligt in de breedte en heet de evenaar, grootcirkel of breedtegraad 0. Vanaf breedtegraad 0 zijn denkbeeldige breedtegraden, van 0 tot 90 naar de Zuidpool (zuiderbreedte) en van 0 tot 90 naar de Noordpool (noorderbreedte). Eén graad komt overeen met een afstand van ongeveer 111 km. Op de Noordpool en Zuidpool komen alle denkbeeldige verticale lengtecirkels (of de helft van de grootcircels) bij elkaar. De polen hebben een poolklimaat en, in tegenstelling tot een gematigd klimaat met vier seisoenen, zijn er twee seizoenen namelijk zomer en winter. Het poolklimaat van de Zuidpool is kouder dan het poolklimaat van de Noordpool. Op de Zuidpool wonen geen permanente bewoners terwijl op de Noordpool ongeveer 155.000 Inuit (of Eskimo’s) wonen. Binnen de gehele noordpoolcirkel wonen ongeveer vier miljoen mensen.

De denkbeeldige noordpoolcirkel en de Noordpool

Eén van de breedtecirkels is de noordpoolcirkel en ligt op 66,33 graden noorderbreedte (NB). Net als de zuidpoolcirkel, de steenbokskeerkring en de kreeftskeerkring is de noordpoolcirkel een breedtecirkel of kleine cirkel. De noordpoolcirkel heeft als middelpunt de Noordelijke IJszee, met bijna in het midden de geografische Noordpool en de vele kleine eilandjes zoals Nova Zembla, Spitsbergen en de Franz Joseph eilanden. De Noordelijke IJszee (of Arctische oceaan) bestaat grotendeels uit een dik pak zeeijs, bevroren zeewater. Dit in tegenstelling tot landijs, bij de Groenlandzee. ‘s Winters is het zeeijs wel tot vier meter dik en in de zomer tot een meter dik, afhankelijk van de lucht- en watertemperatuur. Naast de Groenlandzee worden de volgende wateren bij de Noordelijke IJszee gerekend:

• de Barentszzee;
• de Hudsonbaai;
• de Beaufortzee;
• de Tsjoektsjenzee;
• de Oost-Siberische Zee;
• de Baffinbaai;
• de Straat Hudson;
• de Karazee;
• de Laptevzee;
• de Witte Zee.

De denkbeeldige noordpoolcirkel loopt bijna door geheel Groenland, het noorden van Noorwegen, Zweden, IJsland, Finland (Europa), Rusland, Siberië (Eurazië), Alaska (Verenigde Staten) en Canada; het noordpoolgebied (de Arctis). Het noordpoolgebied is vooral bekend doordat:

• de zon niet onder gaat in de zomer (middernachtzon);
• het in de winter dag en nacht donker is;
• het noorderlicht er te zien is;
• er ijsberen en rendieren leven;
• veel plekken eeuwige sneeuw hebben;
• de permafrost. Dit is grond die zomers nooit helemaal ontdooit.

Het poolijs smelt

Op het poolklimaat is het erg koud in de winter waar het gemiddeld vriest tussen de -20 en -30 graden. In de zomer zijn de gemiddelde temperaturen tussen de 0 en 10 graden Celsius. Rekening houdend met de gemiddelde temperaturen die er heersen, is er sprake van een hittegolf. 2016 is het tweede jaar op rij dat de temperaturen op de Noordpool zo hoog zijn. In 2015 was het een storm die warme lucht meebracht en in 2016 wordt de extreme warmte veroorzaakt door een zwakke, lang aanhoudende cycloon (polar vortex).

20 graden warmer

24 december 2016 is het in het noordpoolgebied ruim 20 tot 30 graden warmer dan normaal. In plaats van gemiddeld 20 tot 30 graden vorst is de temperatuur een paar graden onder nul. De temperatuur steeg op 11 november op sommige plaatsen in de Arctische Zee naar -7 graden, veel te warm voor de tijd van het jaar. In december 2015 kwam de temperatuur bij de Noordpool net iets onder het vriespunt en bij Spitsbergen, een eilandengroep in de noordelijke ijszee, was het toen 5 graden bóven nul. Na elke warmtepiek daalde de temperatuur wel weer naar beneden maar de temperatuur bleef te hoog vergeleken bij het gemiddelde van 30 graden onder nul. Er is dus in feite sprake van een hittegolf wanneer de temperatuur vijf dagen of meer -10 zijn en waarvan drie dagen de -5 halen. De verwachting is dat een zeer warme periode vaker zal voorkomen doordat:

• de El Niño warme oceaanlucht naar het noorden drijft;
• de mondiale uitstoot van broeikasgassen een langdurig opwarmingseffect geeft.

Het gevolg van de ‘hittegolven’ in het noordpoolgebied hebben grote invloed voor het noordpoolgebied en wereldwijd doordat:

• het zeeijs verdwijnt;
• de permaforstbodem ontdooit;
• het weer verandert;
• de gletsjers smelten.

Het zeeijs verdwijnt

De hittegolven in het Noordpoolgebied hebben grote consequenties voor de aangroei van het zeeijs. Tijdens de poolnacht (de periode waarin de zon op de Noordpool niet meer opkomt) groeit normaal gesproken het zeeijs. Door de hogere temperaturen groeit in de poolnacht het ijs niet aan en verdwijnt het zelfs op sommige plekken. En hoe meer ijs er smelt hoe sneller het andere ijs zal smelten omdat het donkere zeewater meer warmte absorbeert. IJs isoleert als het ware én ijs houdt de kou vast, welke nu in de lucht komt en mee kan werken om de winters in Europa kouder te maken.

De permaforstbodem ontdooit

Permafrost is grond die zomers nooit helemaal ontdooit. Zomers ontdooit, sinds er metingen worden gedaan, alleen het laagje aan de oppervlakte zo’n enkele decimeters tot een paar meters. In deze laag kunnen dan mossen groeien en bloeien. De hoofdstad van het eiland Spitsbergen in de Noordelijke IJszee Longyearbyen is gebouwd op de grond bestaand uit permafrost. Er wonen ongeveer 2500 mensen door de opwarming van de bovenste grondlaag (de actieve laag), moet er steeds meer dooiwater in de grond wegzakken, zodat het erg moerassig wordt. De grond gaat verschuiven en veroorzaakt lawines en grondverschuivingen. In Longyearbyen is zelfs op 80 meter diepte opwarming gemeten in de permaforstbodem.

Het weer verandert

Het albedo-effect of natuurlijk broeikaseffect houdt in dat de zonnestralen worden teruggekaatst. Wit weerkaatst en zwart absorbeert de warmte. Wit zeeijs weerkaatst de warmte terwijl zeewater, wat een donkere kleur heeft, de warmte absorbeert waardoor het zeewater nog sneller opwarmt. Doordat het zeewater opwarmt zal er steeds meer zeeijs smelten wat gevolgen heeft voor het weer. In het noordpoolgebied zien we normaal gesproken een hogedrukgebied liggen, omdat in de poolwinter het noordpoolgebied heel weinig tot geen straling van de zon krijgt, de Polar Vortex geheten. De Polar Vortex is een zeer koude lucht op hoogte van 20 tot 40 km, die zich manifesteert van ongeveer november tot eind februari in het Noordpoolgebied. Een sterke Polar Vortex houdt de kou in het Noorden en verkleint de kans op echt winterweer in Europa, Eurazië, Rusland en de Verenigde Staten. Door steeds minder ijs en stijgende temperaturen ontstaat er een lagedrukgebied en zal de Polar Vortex zich verplaatsen en de kans op koudere de winters in Europa, Rusland, Eurazië en de Verenigde Staten, groter maken. Bovendien verandert de straalstroom en het weer in Nederland is afhankelijk van waar de straalstroom ligt.

De gletsjers smelten

De gletsjers op de poolkappen hebben landijs, ijs dat op land ligt. Een gletsjer heeft landijs dat niet of voor een klein deel weg dooit in de zomer. Doordat de temperatuur geregeld toeneemt, zullen de gletsjers sneller en eerder smelten, wat de zeespiegel doet stijgen.

Andere gebieden binnen de noordpoolcirkel

Rond de Noorpool is er in 2016 sprake van een ‘hittegolf’ maar op andere plekken binnen de noordpoolcirkel is het juist extreem koud, wat duidt op een verschuiving van de Polar Vortex. In Siberië namelijk begon de winter met veel sneeuw en temperaturen tot – 55 graden wat andere jaren gemiddeld -30 tot -35 graden is. In Groenland werd een temperatuur gemeten van – 53 graden en in Surgut (Rusland) vroor het 49 graden. Op de grens van Canada en de Verenigde Staten, ten zuidoosten van de grote meren, is extreem veel sneeuw gevallen.