Tijdstippen zonsopkomsten, zonsondergangen en daglengtes

De zon komt op vrijwel de gehele aarde niet iedere dag op het zelfde tijdstip op. De zonsopkomsten en -ondergangen verschillen van dag tot dag, dit heeft tot gevolg dat zowel temperatuur als lichtintensiteit gedurende het jaar veranderen en er bijvoorbeeld seizoenen zijn ontstaan. De tijdstippen van zonsopkomsten en -ondergangen zijn ook van belang voor bijvoorbeeld waarnemende astronomen, eigenaren van zonnecollectoren of voor het regelen van de straatverlichting. Daarom is het handig om een tabel in te kunnen zien waarin alle zonsopkomsten en -ondergangen zijn weergegeven.

Inhoud

• Hoe laat komt de zon iedere dag op en gaat deze onder?
• Toe- en afname van de daglengtes nader verklaard
• Verschil in zonnetijden tussen het noorden en zuiden van Nederland
• Voor wie kunnen tijdstippen van zonsopkomsten interessant zijn?
• Tabel met alle daglengtes

Hoe laat komt de zon iedere dag op en gaat deze onder?

Allereerst is het niet de zon die opkomt of ondergaat, maar is het de aarde die constant naar het oosten draait, dit doet zij om een denkbeeldige as die schuin staat ten opzichte van het vlak waarin de aarde om de zon draait. Het is deze schuine positie die ervoor zorgt dat de zon niet iedere dag op precies hetzelfde tijdstip in het westen achter de horizon verdwijnt, en zich de volgende dag in het oosten weer laat zien. Een uitzondering hierop betreft het gebied rond de evenaar, hier zijn de dagen en nachten gedurende het hele jaar nagenoeg gelijk en staat de zon nagenoeg ieder dag even hoog aan de hemel. Op de noord- en zuidpool geldt juist weer dat de zon zich binnen de poolcirkelgebieden een half jaar niet laat zien, of juist een half jaar niet ondergaat. In Nederland zitten we er enigszins tussenin; in de winter zijn de dagen met een kleine acht uren kort, in de zomer zijn deze met ruim zestien uren lang te noemen. Alle tijdstippen van alle zonsopkomsten en zonsondergangen in een tabel laten het verloop van deze tijdstippen goed zien, ze zijn van het KNMI afkomstig en betreffen het jaar 2020, maar kunnen voor minder nauwkeurige doeleinden evengoed voor andere jaren gebruikt worden.

Tabel zonsopkomsten en zonsondergangen

In elk vakje of record staat eerst de zonsopkomst vermeld, en dan de zonsondergang. Uiteraard verspringen de tijdstippen eind maart en eind oktober in verband met het ingaan van de zomer- en wintertijd.

Toe- en afname van de daglengtes nader verklaard

De reden dat de dagen langer en korter worden komt doordat, zoals gezegd, de as van de aarde scheef staat ten opzichte van het vlak waarin de aarde om de zon draait. Hierdoor bevindt het noordelijk halfrond van de aarde, en dus ook Nederland, zich in de zomer langer in de door de zon beschenen helft van onze planeet dan in de winter. Rond 20 maart en 22 september staat de schuinstaande aardas precies in dezelfde richting als de baan om de zon, dus dan duren dag en nacht voor elke locatie op de aarde vrijwel even lang. De zon staat op deze de datums precies boven de evenaar, en daarom worden deze dagen ook wel lente- en herfstequinox genoemd (de evenaar wordt ook equator genoemd en equinox betekent evening of effening). Ook is de toe- of afname van de daglengte het snelst op deze dagen, dit komt doordat de hoek die de schuinstaande as van de aarde maakt ten opzichte van de richting van de baan van de aarde om de zon rond deze dagen het grootst is, en derhalve per een dag die verstrijkt deze hoek het meest toe- of afneemt. Rond 21 december en 20 juni is deze hoek het kleinst, en zal een dag zeer langzaam in lengte toe- of afnemen.

Verschil in zonnetijden tussen het noorden en zuiden van Nederland

De officiële tijden van zonsopkomsten en -ondergangen in de tabel gelden voor de plaats De Bilt, gelegen in het midden van Nederland. De verschillen tussen de tijden in heel Nederland kunnen toch, ondanks dat Nederland vrij klein is, aanzienlijk zijn. De verschillen tussen noord en zuid zijn rond de lente- en herfstequinox natuurlijk vrijwel nihil, omdat dan de dagen en nachten overal vrijwel even lang zijn. Maar rond de zomerwende (20 juni) en winterwende (21 december) lopen de verschillen flink op. Bijvoorbeeld de volgende tijdstippen uit het jaar 2016 geven de verschillen in Nederland goed aan, en laten zien dat het verschil bijna een half uur kan zijn:

• 20 juni 2016 Groningen: Zonsopkomst 5:06 / Zonsondergang 22:04 / Daglengte 16:58
• 20 juni 2016 Maastricht: Zonopkomst 5:23 / Zonondergang 21:54 / Daglengte 16:31
• 21 december 2016 Groningen: Zonsopkomst 8:46 / Zonsondergang 16:17 / Daglengte 7:31
• 21 december 2016 Maastricht: Zonopkomst 8:37 / Zonondergang 16:33 / Daglengte 7:56

Voor wie kunnen tijdstippen van zonsopkomsten interessant zijn?

Er zijn veel instanties die gebruik maken van de tijdstippen van de zonsopkomsten. Een voorbeeld die "dicht bij huis" ligt is het reguleren van de straatverlichting, dit gebeurt softwarematig door de gemeente en als men goed oplet dan merkt men dat het inschakelen van de verlichting netjes de tijdstippen van het opkomen en ondergaan van de zon volgt. In de instellingen van deze software zijn alle tijdstippen, wellicht in een vereenvoudigde vorm, van de zon verwerkt. Een ander voorbeeld betreft natuurgebieden; bezoekers mogen vaak niet tijdens ondergaande zon in deze gebieden komen, voor boswachters is het dan handig om de tijdstippen van de zon te kennen en zo bijvoorbeeld een planning te maken voor een extra controleronde.

Astronomen en astrofotograven

Waarnemende astronomen en astrofotografen, beroepsmatig of niet, iedere waarnemer wil het liefst zo min mogelijk zon en een zo lang mogelijke nacht, met het blote oog kan ook prima gezien worden wanneer de nacht begint, maar toch is een tabel met alle zonnetijden handig, om bijvoorbeeld met collega’s een waarneemsessie in te plannen. Ook eigenaren van zonnecollectoren of zonneboilers willen graag weten hoe lang de zon schijnt en wanneer de lichtsterkte het hoogst is, een tabel met alle zonnetijden kan dan als hulpmiddel worden gebruikt. Denk ook aan wegwerkzaamheden: aannemers die aan de weg of het spoor werken kunnen deze werkzaamheden ook in het donker uitvoeren, maar bij daglicht is het prettiger. En zo zijn er vele voorbeelden te bedenken, bijvoorbeeld ook tuinders en kwekerijen, stroombedrijven en misschien ook wel het leger: als er nachtelijke oefeningen moeten worden ingepland dan is een tabel met alle zonnetijden erg nuttig.

Tabel met alle daglengtes

Een tabel met alle zonnetijden is interessant, maar ook de daglengtes die met deze tijden kunnen worden berekend zijn dat. De volgende tabel geeft alle daglengtes van 2020 aan, deze tijden zijn berekend met de tijdstippen van de zonsopkomsten en -ondergangen.