Langer en korter worden van de dagen, hoe werkt het?
In augustus en september beginnen de dagen merkbaar korter te worden, dit komt omdat in deze periode het korter worden van de dagen steeds sneller gaat. Eenzelfde effect is in het vroege voorjaar waar te nemen; de dagen worden dan in een versnellend tempo langer. Verklaringen van dit verschijnsel kunnen worden gevonden in de schuine stand van de as van de aarde. Overigens heeft het steeds sneller korter worden van de dagen in augustus voor sommige mensen een aantal voordelen.
Op het noordelijk halfrond van onze planeet kennen we in de zomer lange dagen en korte nachten, en in de winter precies andersom. Rond 20 maart en 22 september zijn de dagen en nachten precies even lang, vanaf deze datums nemen de dagen in lengte weer toe of af. Het langer en korter worden van de dagen geschiedt echter niet in een gelijkmatig tempo, er zit een zekere versnelling en dan weer een vertraging in. Bijvoorbeeld, vanaf juli, augustus en grotendeels in september neemt de daglengte (dat is de tijd die verstrijkt tussen zonsopkomst en zonsondergang) in een versnellend tempo af, terwijl vanaf 22 september deze afname van de daglengte juist weer vertraagt, om uiteindelijk rond 21 december tot stilstand te komen. Deze versnellende afname is het sterkst rond 22 september, maar wordt in augustus al sterk merkbaar en het is hierdoor waardoor wij vaak in augustus al zeggen: “je kan nu toch echt wel merken dat het alweer vroeger donker begint te worden”. Eenzelfde effect vindt plaats in de winter en het voorjaar; vanaf 21 december tot aan 20 maart neemt de daglengte steeds sneller toe en de toename is het het snelst rond 20 maart. Vanaf 20 maart begint de toename van de daglengte af te remmen om uiteindelijk rond 20 juni geheel tot stilstand te komen.
Een aantal kortste en langste dagen op een rij laten zien dat de datum kan variëren
- Kortste dag 2020: 21 december
- Kortste dag 2021: 21 december
- Kortste dag 2022: 21 december
- Kortste dag 2023: 22 december
- Kortste dag 2024: 21 december
- Kortste dag 2025: 21 december
- Langste dag 2021: 21 juni
- Langste dag 2022: 21 juni
- Langste dag 2023: 21 juni
- Langste dag 2024: 20 juni
- Langste dag 2025: 21 juni
Een aantal cijfers en tijdstippen als voorbeeld
Om een paar voorbeelden te noemen, over de hele maand juli neemt de daglengte met 71 minuten af, maar in augustus wordt al een afname van 113 minuten gerealiseerd, en september en oktober spannen de kroon met een afname van 118 en 120 minuten. In maart wordt een toename van de daglengte gerealiseerd van 125 minuten en in april van 115. Over de maand mei vindt echter nog maar een toename van 90 minuten plaats. Het verloop van de daglengtes komt mooi naar voren als een aantal tijdstippen van
zonsopkomsten en -ondergangen in een eenvoudige tabel worden gezet. Vervolgens kan de daglengte berekend worden en de toe- of afname per maand. Het verschijnsel van de versnellende of vertragende toe- en afname van de daglengtes wordt zo goed zichtbaar.
Maand | Zonsopkomst | Zonsondergang | Daglengte | Verschil met de vorige maand |
1 januari | 8:48 | 16:39 | 7:51 | Afname van 0:15 |
1 februari | 8:21 | 17:27 | 9:06 | Toename van 1:15 |
1 maart | 7:25 | 18:20 | 10:55 | Toename van 1:49 |
1 april | 7:14 | 20:14 | 13:00 | Toename van 2:05 |
1 mei | 6:10 | 21:05 | 14:55 | Toename van 1:55 |
1 juni | 5:26 | 21:51 | 16:25 | Toename van 1:30 |
1 juli | 5:25 | 22:03 | 16:38 | Toename van 0:13 |
1 augustus | 6:02 | 21:29 | 15:27 | Afname van 1:11 |
1 september | 6:52 | 20:26 | 13:34 | Afname van 1:53 |
1 oktober | 7:41 | 19:17 | 11:36 | Afname van 1:58 |
1 november | 7:35 | 17:11 | 9:36 | Afname van 2:00 |
1 december | 8:26 | 16:32 | 8:06 | Afname van 1:30 |
Verklaring van toe- en afname van de daglengtes
De reden dat de dagen langer en korter worden komt doordat de as van de aarde scheef staat ten opzichte van het vlak waarin de aarde om de zon draait. Hierdoor bevinden Nederland en België zich in de zomer langer in de door de zon beschenen helft van onze planeet dan in de winter. En rond 20 maart en 22 september (de datums waarop de zon precies boven de evenaar staat) staat de scheve aardas precies in dezelfde richting als de baan om de zon, dus dan duren dag en nacht voor elke locatie op de aarde precies even lang. Overigens vertoont de scheefstaande as van de aarde ook nog eens het effect dat zij een kegelvormige rotatie beschrijft, een volledige rotatie wordt eens in de 25.800 jaar voltooid, dit heeft tot gevolg dat de aardas niet altijd richting de poolster Polaris wijst, maar bijvoorbeeld in het jaar 7530 wijst zij op de in het sterrenbeeld Cerpheus gelegen ster Adleramin.
Verklaring van het steeds sneller of langzamer toe- of afnemen van de daglengtes
Dit verschijnsel kan als volgt worden verklaard: de as van de aarde staat zoals gezegd schuin. De hoek die deze schuine omwentelingsas maakt ten opzichte van de richting van de baan van de aarde om de zon is het grootst op 20 maart en 22 september (soms op 21 maart en 23 september) en nihil rond 20 juni en 21 december (soms 21 juni en 22 december). Dit betekent dat per gelijke afstand die de aarde om de zon aflegt de afname of toename van de hoek van de scheve aardas ten opzichte van de baan om de zon het grootst is rond 20 maart en 22 september, en het kleinst is als de aardas het minst schuin staat ten opzichte van de baan van de aarde om de zon, dat is rond 20 juni en 21 december. Eenvoudig gezegd: hoe groter de hoek van de aardas ten opzichte van de baan van de aarde om de zon, hoe groter toe- of afnames van de daglengtes zullen zijn. Het mag dan ook geen verrassing zijn dat om deze reden de toe- en afnames van de daglengtes het grootst zijn rond 20 maart en 22 september.
De baan van de aarde om de zon is ellipsvormig, en dat heeft het verschijnsel "ware middag" tot gevolg
De baan van de aarde om de zon is geen perfecte cirkel maar een ellips, dit zorgt er voor dat de aarde niet iedere dag een gelijke afstand aflegt. Ondertussen hebben wij mensen wel een tijdsindeling gemaakt waarbij een jaar precies is opgedeeld in 365 dagen en elke dag precies 24 uur heeft. Echter, de variatie in afgelegde afstand in combinatie met de hoek waarin de schuine as van de aarde staat ten opzichte van de zon, zorgen ervoor dat de tijdstippen waarop de zon het hoogst aan de hemel reikt verschuiven ten opzichte van onze kunstmatige kloktijd. Soms loopt de zon voor op onze kunstmatige kloktijd, dan loopt ze weer achter, en soms precies gelijk.
Dit verschijnsel noemen we “ware middag”, de ware middag is het tijdstip waarop de zon daadwerkelijk op haar hoogste punt staat. Zouden alle tijdstippen van deze ware middag in een
grafiek worden uitgezet dan zouden we gedurende een jaar een zwabberende lijn te zien krijgen. Feitelijk is het zo dat onze horloges de natuurverschijnselen niet nauwkeurig aangeven, maar een soort gemiddelde. Een van de sterk zichtbare gevolgen van het niet gelijk lopen van de ware middag en de kunstmatige middaguren op onze klok is dat in de winter de zon alweer later begint onder te gaan al rond 16 december, maar pas vroeger begint op te komen begin januari. Een soortgelijk verschijnsel vindt plaats in juni. Rond 20 juni begint de zon later op te komen, maar pas rond eind juni begint de zon vroeger onder te gaan.
Voordelen van het weer korter worden van de dagen in augustus en september
Als naar het versneld korter worden van de dagen in augustus en september wordt gekeken, dan kan worden geconstateerd dat dit een aantal voordelen heeft. De nachten worden weer iets langer, én donkerder, hierdoor slapen we weer iets beter en vaster en worden we ’s ochtends uitgerust wakker. ’s Avonds kunnen we ons weer meer richten op bezigheden in huis, de gordijnen of lamellen gaan weer eerder dicht, en we kunnen ons weer in alle rust gaan richten op studie of andere werkzaamheden. Daarnaast zijn de avonden al iets koeler, dat is prettig voor mensen die minder van warmte houden. Overdag kunnen we nog steeds volop genieten van mooie zomerse dagen, maar deze zijn over het algemeen iets minder warm. Misschien zijn om deze redenen augustus en september* wel de mooiste zomermaanden die er zijn: ze bieden voor ieder wat wils.
* september is officieel geen volledige zomermaand en is zelfs de eerste meteorologische herfstmaand
Lees verder