Sterrenstelsels met het blote oog herkennen

Een flonkerende sterrenhemel in een kristalheldere nacht. Voor velen is dat het summum van schoonheid. Nog ontzagwekkender wordt het als je er door een verrekijker of telescoop naar kijkt. De Orionnevel en Lagunenevel zijn gigantische sterrenhopen, maar aan het nachtzwerk slechts wazige vlekjes tussen miljoenen lichtpuntjes. Weet waar je ze moet zoeken, richt er je verrekijker of telescoop op en geniet van het fenomenale schouwspel. Sommige nevels, ofwel sterrenstelsels, zijn ook met het blote oog zichtbaar.

Inhoud

• De Melkweg – een discusvormige spiraal
• De oerknal
• Expansie
• Hoe groot zijn sterrenstelsels?
• Sterren kijken
• Orionnevel
• Zevengesternte (Pleiaden)
• Praesepe (Kribbe)
• Lagunenevel
• Andromedanevel
• 300 miljard sterren

De Melkweg – een discusvormige spiraal

Als je op een heldere nacht naar de lucht kijkt, zie je een zwak oplichtende band van sterren. Dat is een arm van de Melkweg, een sterrenstelsel waarvan ons zonnestelsel deel uitmaakt. De Melkweg is een reusachtige, discusvormige spiraal die bestaat uit gas, stof en tussen de 200 en 400 miljard sterren. Pas in de jaren twintig van de vorige eeuw kwam men erachter dat er talloze andere sterrenstelsel- en nevels door het universum 'zweven', vergelijkbaar met de Melkweg..

Spiraalvormige armen
Door het bestuderen van deze sterrenhopen heeft de wetenschap een beeld gekregen hoe de Melkweg zich ‘gedraagt’. In het centrum van de Melkweg bevindt zich een rode kern van ontelbaar veel sterren. Vanuit dat middelpunt waaieren spiraalvormige armen. De rotatiesnelheid neemt van binnen naar buiten razendsnel toe om daarna af te zwakken, vergelijkbaar met een waterkolk. De vorm en beweging ervan kun je vergelijken met een lagedrukgebied dat soms in zijn geheel fraai zichtbaar is op een uitgezoomde buienradar.

De oerknal

Volgens de wetenschap is het universum ontstaan door een enorme explosie die ongeveer 15 miljard jaar geleden plaatsvond. Uit de gaswolken die van het middelpunt wegdreven, hebben de sterrenstelsels zich gevormd. Eigenlijk zijn het de geboorteplaatsen van de sterren, een kosmische kraamkamer.

Expansie

De Amerikaanse astronoom Edwin Hubble, naar wie de beroemde ruimtetelescoop is vernoemd, heeft in 1929 een zekere wetmatigheid ontdekt in het wegdrijven van de sterrenstelsels. Een wetmatigheid die later tot de conclusie leidde dat het heelal uitdijt. Aan de hand van de mate van die expansie kunnen de geleerden het ‘allereerste begin’ uitrekenen. De oerknal-theorie wordt in de wetenschap breed geaccepteerd.

Hoe groot zijn sterrenstelsels?

Sterrenstelsels zijn onvoorstelbaar groot en staan ontzaglijk ver weg. De Orionnevel is daarvan een goed voorbeeld. Deze enorme nevel van gassen en materie bevindt zich bijna 1300 lichtjaar van ons vandaan. Een lichtjaar is de afstand die het licht in een aards jaar aflegt. Als je bedenkt dat deze kosmische wolk pakweg 6 miljoen lichtjaar groot is, kun je je niet voorstellen dat die reus slechts als een wazig vlekje waarneembaar is. Kortom, als je ’s avonds naar boven kijkt, wemelt het er van de sterrenhopen. Alleen kun je ze niet of nauwelijks met het blote oog zien. Kijkend door een verrekijker of telescoop gaat er een kosmische wereld voor je open.

Sterren kijken

Als je bij helder weer ’s avonds laat naar de sterren wilt kijken, kleed je je eerst dik aan. Behalve misschien 's zomers op zwoele avonden. Twee paar sokken, twee truien, eventueel handschoenen. En neem een ligstoel mee. Je zit stil, dus je krijgt het al snel koud, ook ’s zomers. Op een zeer heldere avond zie je verspreid over de hemel ongeveer drieduizend sterren. Ze zijn onderverdeeld in 88 groepen, die men sterrenbeelden noemt.

Verrekijker of telescoop
Als je lang blijft zitten, zie je de sterrenbeelden uiterst traag van oost naar west schuiven. Natuurlijk weet je dat niet de sterren bewegen, maar dat de aarde om haar as draait, waardoor het alleen maar lijkt of ze in beweging zijn. Neem een verrekijker mee. Liefst een die 7 x 50 vergroot. Daarmee kun je al heel veel waarnemen, bijvoorbeeld ook kometen die niet met het blote oog te zien zijn. Zoek in een naslagwerk foto's van de sterrenstelsels op. Dan zie je hoe ze door een ruimtetelescoop eruit zien.

Orionnevel

De Orionnevel vind je vlak onder de drie gordelsterren van het sterrenbeeld Orion, vernoemd naar de jager uit de Griekse mythologie. Deze wazige vlek aan het zwerk is 20 lichtjaar groot en staat 1300 lichtjaar van ons vandaan. De Hubble-telescoop heeft er prachtige foto’s van gemaakt. Kijk met je verrekijker naar deze sterrennevel en geniet!

Zevengesternte (Pleiaden)

Deze sterrenhoop moet je zoeken in het sterrenbeeld Stier. Met het blote oog zie je verspreid een aantal lichtpuntjes. Maar als je er door je verrekijker naar kijkt, neemt het aantal spectaculair toe. Het Zevengesternte bestaat uit ongeveer 200 sterren die 100 miljoen jaar geleden werden gevormd. Alle vroege culturen kenden de Pleiaden. Er zijn dan ook veel mythen over die sterrencluster.

Praesepe (Kribbe)

Deze sterrenhoop in het sterrenbeeld Kreeft is 18 lichtjaar groot en 550 lichtjaar van ons verwijderd. De meeste sterren die je door je verrekijker ziet zijn 500 miljoen jaar oud. In deze sterrenhoop zie je geen nevel van gas en stof meer. Ook niet als je door een grote telescoop kijkt.

Lagunenevel

Deze nevel vind je in het sterrenbeeld Boogschutter en bestaat uit gigantische wolken waterstofgas. De Lagunenevel staat met 5200 lichtjaar ongelofelijk ver weg. De wazige vlek moet je zoeken met je verrekijker of telescoop. De ster die de wolk doet gloeien, zit diep verborgen in deze nevel.

Andromedanevel

Zoek dit sterrenstelsel in het sterrenbeeld Andromeda. Je ziet een wazige vlek. De Andromedanevel staat 2,2 miljoen lichtjaar van ons vandaan. Kijk nu door je verrekijker of telescoop. Je ziet dan dat het stelsel spiraalvormig is en op onze eigen Melkweg lijkt.

300 miljard sterren

De Andromedanevel is iets groter dan ons eigen sterrenstelsel, heeft een diameter van ongeveer 150.000 lichtjaar en bevat pakweg 300 miljard sterren (zonnen). Twee kleinere elliptische nevels begeleiden het Andromeda-stelsel. Eind augustus kun je hem het beste zien. De Melkweg en de Andromedanevel naderen elkaar. In 2012 werd aangetoond dat er bij deze snelheid over 4 miljard jaar een samensmelting van de genoemde sterrenstelsels plaatsvindt.

Lees verder

• Kijken naar de sterren
• Waar komen kometen vandaan?
• Het onbegrijpelijk mooie noorderlicht (poollicht)