Waar of niet waar: De planeet Vulcanus

De prehistorische mens zag vijf heldere lichtpunten die de baan van de vaste sterren niet volgden. Deze planeten — Mercurius, Venus, Mars, Jupiter en Saturnus — werden opgenomen in de astrologie en in legenden.

De sterrenhemel

Rond 1600 zag men in dat de aarde zelf ook bij de zonnefamilie behoorde. In 1781 ontdekte Sir William Herschel (zie pagina 239) Uranus. Rond 1840 analyseerden UrbainJean-Joseph Le Verrier en John Couch Adams onafhankelijk van elkaar kleine onregelmatigheden in de baan van Uranus, wat in 1846 leidde tot de ontdekking van Neptunus. 84 jaar later wees een soortgelijke studie van Uranus en Neptunus op Pluto, die van de ons bekende planeten het verst verwijderd is.

De tiende

Intussen was er echter korte tijd een tiende planeet te zien geweest. Niemand minder dan de autoriteit Le Verrier bevestigde in 1859 het bestaan van Vulcanus, een kleine planeet die vermoedelijk nog dichter rond de zon draaide dan Mercurius. Een kleine afwijking van de baan die voor Mercurius was voorspeld, bracht hem op het idee. Toen hij zijn archieven doorkeek, vond hij veel verslagen van een kleine zwarte schijf die even tegen de zon te zien was. Le Verrier zocht de rapporten uit die het meest met elkaar overeenkwamen en berekende dat Vulcanus 20,8 miljoen kilometer van de zon draaide en een jaar van slechts 20 dagen had.

Het was duidelijk dat verdere waarnemingen van Vulcanus zowel geluk als deskundigheid zouden vereisen. De planeet was meestal in de schittering van de zon verborgen. Hij was alleen zichtbaar tijdens zonverduisteringen of de periodieke doorgangen van de zon en kon dan gemakkelijk voor een zonnevlek worden aangezien. Le Verrier voorspelde dat 22 maart 1877 de beste observatiedag zou zijn.

In de daaropvolgende jaren verschenen er sporadisch nog meer verslagen en sommige leerboeken voegden Vulcanus toe aan de lijst van planeten. Het was dus ontmoedigend dat niet één van de vele astronomen die in 1877 klaar stonden, Vulcanus ook kon vinden. In het daaropvolgende jaar kreeg men nieuwe hoop toen twee Amerikaanse astronomen die afzonderlijk in Wyoming en Colorado een zonsverduistering bekeken, iets bij de zon opmerkten dat geen bekende ster was.

Een schrijver in Popular Science zei:‘De interessante observaties van professor Watson en mr. Swift zullen astronomen niet alleen stimuleren om weer naar de planeet te zoeken die met zoveel geluk ontdekt is, maar moeten ook leiden tot een grondiger onderzoek van het gebied waar Mercurius zijn baan beschrijft. Het is niet onwaarschijnlijk dat de ontdekking van Vulcanus de eerste van een hele serie is.’

Dit was wat al te optimistisch. Na de waarnemingen van Watson en Swift zijn er geen andere meer gedaan. Toen bleek dat Le Verriers berekeningen verkeerd waren, begonnen de Fransen zijn werk te bespotten.