Zuidwalvulkaan en geothermie

Een van de geheimen van de Waddenzee is de Zuidwalvulkaan. Je ziet hem niet, maar hij ligt er wel, op enkele kilometers afstand van Vlieland en Terschelling, tussen de eilanden en Harlingen in. Hij ligt op een paar kilometer diepte en het is uitgesloten dat hij nog uitbarst, maar hij geeft wel warmte af. De vulkaan barst van de energie en wellicht is daar iets mee te doen.

Waddenzee

Wie aan de wadden en de Waddenzee denkt, komt allereerst uit op klei, blubber, zand, zeehonden en grijsgroen water. Het gebied met een onvervalst zeeklimaat lag er 145 miljoen jaar geleden heel anders bij. Toen heerste in het gebied een tropisch klimaat. Er groeiden hoge bomen, er stroomde een grote rivier en er lag een vulkaan. Die vulkaan ligt er nog altijd ook al kunnen we hem niet zien. De vulkaan werkt al 140 miljoen jaar niet meer, maar hij heeft wel een eigen naam. Het is de Zuidwalvulkaan die diep onder het grijsgroene water van de Waddenzee verstopt ligt. Hij rust maar gloeit nog altijd na van zijn actieve periode.

Vlakbij Griend

De Zuidwalvulkaan ligt op een diepte van ongeveer twee kilometer en als je met de veerboot naar Terschelling of Vlieland gaat, vaar ga je er precies overheen. Hij ligt vlakbij het vogeleiland Griend.

Vulkanisch gesteente

De vulkaan is nog niet eens zo lang geleden ontdekt. In 1959 werd de gasbel bij Slochteren werd aangeboord. Daarna zocht men verder naar mogelijke andere gasvelden in Nederland. Er werd op verschillende plekken seismologisch onderzoek gedaan en zo ontdekte men dat er onder de Waddenzee misschien ook gas zat. De Franse oliemaatschappij Elf Petroland mocht in 1970 een proefboring uitvoeren en het was dat bedrijf dat inderdaad gas vond op twee kilometer diepte. Er werd een gasreservoir aangeboord en de boor doorboorde het reservoirgesteente. De boor werd nog een kilometer dieper de bodem in gedreven en kwam daarna middenin, wat later bleek, een vulkaankraterpijp terecht. Het gesteente kon aanvankelijk niet thuisgebracht worden. Het bleek tot hun verrassing om vulkanisch gesteente te gaan. De opgeboorde stukjes steen konden door deskundigen worden gedetermineerd. Het blijkt dat de voet van de vulkaan een omtrek van enkele kilometers heeft.

Jura

Het gesteente was afkomstig van de top van een vulkaan die eens vuurspuwend was geweest. Er heeft miljoenen jaren geleden lava uit de krater gelopen en dat vond het Franse bedrijf. De vulkaan heeft een herkenbare ringkrater, een caldera. Hij moet ontstaan zijn bij de opening van de Atlantische oceaan. De oceaan heeft zijn oorsprong in het Jura en die periode duurde van ongeveer 203 tot 144 miljoen jaren geleden. Voorheen zaten de continenten aan elkaar vast. Dit supercontinent werd op een gegeven moment uit elkaar gescheurd en daarbij ontstonden vulkanen door de hele Noordzee, van wat nu de Waddenzee is tot aan Noorwegen. De Zuidwalvulkaan is de laatste van deze rij vulkanen. In het begin van de Jura-periode moet hij enkele miljoenen jaren lang actief zijn geweest; zo’n 140 tot 150 miljoen jaar geleden. Het gas onder de Waddenzee is nog veel ouder.

Zuidwalvulkaan

Vulkanologen liggen niet wakker van de vulkaan. Zij vinden hem niet zo bijster interessant. Voor de Waddenzee is het een van die bijzondere geheimen die onder het wateroppervlak, diep in de bodem ligt verborgen. Het is ook een bijzonderheid omdat hij in Nederland ligt. Nederland kent verder geen vulkanen binnen haar landsgrenzen. Er is wel meer vulkanisch gesteente in Nederland aangetroffen, maar de Zuidwalvulkaan is de enige met het uiterlijk van een vulkaan. Het is uitgesloten dat hij nog eens tot uitbarsting komt.

Effect

De vulkaan gloeit nog na maar het effect daarvan op ons milieu is verwaarloosbaar. Op twee kilometer diepte zorgt hij wel voor een hogere temperatuur. Het is daar dertig graden warmer dan in andere gebieden in Nederland op die diepte. Daarnaast zorgt het gesteente van de vulkaan voor een kleine afwijking in het aardmagnetisch veld. Om dat te kunnen meten is er wel een bijzonder gevoelige kompas nodig.

Boren op locatie Zuidwal

De bedrijven die naar olie en gas boren hebben er een grote hekel aan dat ze een vulkaan in de diepte tegenkomen, want ze hebben last van die hogere temperaturen. Het hindert bij de productie van gas en olie. Het Franse bedrijf mocht trouwens vanwege milieuvoorschriften pas in 1988 beginnen met de gasproductie. Bij Griend wordt nog altijd gas gewonnen. De locatie wordt Zuidwal genoemd. Het gas wordt naar boven gehaald en gaat via een productieplatform en een pijpleiding van 21 kilometer lang naar het vaste land van Friesland vervoerd. In Harlingen staat een fabriek dat het gas geschikt maakt voor huishoudelijk gebruik.

Energie

De vulkaan bezit een behoorlijke hoeveelheid energie in de vorm van warmte. Jenö Obendorfer van Terschelling onderzocht in 2010 of daar iets mee te doen was in de vorm van omzetten van de warmte in elektriciteit. De warmte van de vulkaan zou geothermie, aardwarmte, kunnen opwekken. De aardwarmte warmt dan water op dat uit de grond omhoog gepompt kan worden. Dat warme water kan dan weer worden gebruikt voor het opwekken van stroom. Vervolgens wordt het water weer in de grond gepompt en warmt weer opnieuw op. Op twee kilometer diepte is een normale temperatuur 80 tot 90 graden. Bij de Zuidwalvulkaan is dat 120 graden. Jammer genoeg was het project te kostbaar voor de kleine gemeente Terschelling. Het zou een project voor de provincie of het Rijk kunnen zijn. Aardwarmte is een duurzame energiebron.

Lees verder

• Waddenzee Werelderfgoed in Fotopedia en Heritage App
• Van Helsdeur tot Duivels Hoorn van Pieter de Vries
• Waddenfonds: subsidiepot voor het waddengebied
• Bosch - verdwenen Waddeneiland bij Schiermonnikoog
• Bevende Berg - Tijdelijk vulkanisch eiland bij Pakistan