Tijdzones: waarom en sinds wanneer zijn ze er?

Elk jaar weer hetzelfde: in de herfst keren we na zeven maanden zomertijd terug naar de normale tijd. Maar wat is normaal? In elk geval bestaat de wintertijd, die we normaal noemen, pas ​​sinds mensen in een korte tijd grote afstanden konden afleggen. Onze standaardtijd, gebaseerd op tijdzones, werd vastgesteld door spoorwegmaatschappijen. En dat is nog niet zo gek lang geleden. Het gebeurde in de loop van de 19e eeuw. Tegenwoordig is de tijd in de meeste Europese landen gesynchroniseerd. Het hebben van tv-ontvangst vooropgesteld, kan het journaal in Santiago de Compostella (Spanje) en het Noorse Hesseng op precies dezelfde lokale tijd, om 20.00 uur, worden bekeken. En dat ondanks aanzienlijke afwijkingen van de werkelijke zonnetijd. Vroeger was de lokale tijd een andere tijd. Nog in de eerste helft van de 19e eeuw had elke plaats zijn eigen tijd. En die was duidelijk gedefinieerd: het was 12 uur 's middags als de zon op zijn hoogste punt stond.

Inhoud

• Waarom zijn er tijdzones?
• Lengtegraden en breedtegraden als geografische coördinaten
• Hoeveel tijdzones zijn er op aarde?
• Lokale tijd met zonnewijzer als de maat der dingen
• Zonnetijd en zonetijd
• Welk land heeft de meeste tijdzones?

Waarom zijn er tijdzones?

Wanneer de nieuwe dag in Maastricht al is begonnen, is het pas 23.52 uur in Middelburg. Dat zou in ieder geval het geval zijn als er geen tijdzones waren. Tijdzones zijn gebieden met dezelfde lokale tijd.

De wereld zonder tijdzones: elke plek zijn eigen lokale tijd

Gezien vanuit het perspectief van een aardse waarnemer, beweegt de zon voortdurend van oost naar west. Nemen we de positie van de zon als enige maatstaf, dan verschilt de lokale tijd en daarmee het moment van het precieze middaguur, van kilometer tot kilometer. Per lengtegraad is het tijdsverschil ongeveer 4 minuten, wat overeenkomt met een west-oost afstand van ongeveer 65 km. Als er geen tijdzones waren, zou een trein op weg van Amsterdam naar Berlijn ongeveer 35 minuten verliezen.

Lokale tijden leidden tot chaos op het spoor

Zolang mensen te voet, te paard of per koets reisden, was de natuurlijke tijdmeting niet zo problematisch. Men had veel tijd nodig om op de plaats van bestemming te komen. Het kwam niet aan op minuten. Dat veranderde echter toen treinverkeer een snelle reis van A naar B mogelijk maakte en tijdschema's vereiste die tot op de minuut nauwkeurig waren. Met het begin van het treinverkeer bleken de verschillende lokale tijden onbruikbaar te zijn. Maar hoe moesten algemene tijdschema's worden opgesteld voor langere reizen? Men moest er rekening mee houden dat de tijd op elk station een andere was. De berekening van reistijden werd daardoor uiterst gecompliceerd. Bij het definiëren van knooppunten en aansluitingen dreigde er chaos. Voor de spoorwegadministratie was een genormaliseerde tijd, een 'tijdstandaard' onontbeerlijk.

Lengtegraden en breedtegraden als geografische coördinaten

Met behulp van lengte- en breedtegraden kan je de exacte positie van elk punt op het aardoppervlak opgeven. De aardbol is daartoe verdeeld in 180 breedtegraden en 360 lengtegraden. Breedtegraden liggen parallel aan de evenaar. Op de landkaart zijn ze nagenoeg horizontaal. Lengtegraden verbinden noord- en zuidpool. Op de landkaart verlopen ze verticaal. Het resultaat is een grofmazig raster, dat kan worden gebruikt om bij benadering elke positie op het aardoppervlak aan te geven. Om de nauwkeurigheid nog te vergroten, wordt elke breedte- en lengtegraad (°) bovendien onderverdeeld in 60 minuten (') van 60 seconden (").

Hoeveel tijdzones zijn er op aarde?

De theorie is eenvoudig: de aardbol is verdeeld in 24 tijdzones met een relatieve verschuiving van telkens één uur. Elke tijdzone beslaat 15 lengtegraden. 24 Tijdzones van elk 15 graden breed, geven 360 graden wereldwijde dekking. De realiteit is echter ingewikkelder. Onder meer door politieke factoren zijn er in de praktijk meer dan 24 tijdzones in de wereld.

Lokale tijd met zonnewijzer als de maat der dingen

Tot de 19e eeuw werd de tijdaflezing met behulp van een zonnewijzer beschouwd als de meest nauwkeurige, ondanks het feit dat mechanische horloges al bestaan ​​sinds het einde van de middeleeuwen. Mechanische horloges vertonen, omdat ze precies lopen, een iets andere tijd dan de zonnewijzer. Dié tikken namelijk zo gelijkmatig verder, dat 12 uur 's middags altijd precies na 24 uur wordt bereikt. De zonnetijd verloopt echter niet gelijkmatig. Het rondje dat de aarde rond de zon draait is geen cirkel, maar een ellips. Bovendien neigt de as van de aarde enigszins. Daarom staat de zon niet precies na 24 uur op het hoogste punt, maar een paar minuten eerder of later. De afwijkingen zijn klein, maar twee keer per jaar zit er een kwartier in. Mechanische horloges kennen een dergelijke 'fout' niet. Ze geven een gelijkmatig verstrijkende tijd aan.

Zonnetijd en zonetijd

Tijdzones vereenvoudigen het leven. Als we de zon zouden volgen, zou elke stad zijn eigen tijd hebben. Zoals al opgemerkt, was dat ooit het geval. Maar met de toenemende netwerkvorming, is afgesproken de lokale tijden in zones samen te vatten. In theorie zou elke tijdzone 15 lengtegraden moeten beslaan en ca. één uur afwijken van de volgende tijdzone. Maar politieke en topografische factoren vertekenden de tijdzonegrenzen.

In Spanje en de Benelux lopen de klokken verkeerd

Spanje is zo'n voorbeeld: hier draaide dictator Francisco Franco in 1940 aan de klok. Zijn land moest in dezelfde tijdzone liggen als het bevriende nazi-Duitsland, de klokken werden een uur naar voren ingesteld. Het land heeft sindsdien de tijdzone niet meer gewijzigd. Een ander voorbeeld is de Benelux, dat geografisch gezien de Greenwich-tijd zou moeten gebruiken. Maar Nederland, België en Luxemburg hanteren vanaf de Duitse bezetting in de Wereldoorlog II de Midden-Europese tijd.

Welk land heeft de meeste tijdzones?

Koploper is een land dat op het eerste gezicht heel bescheiden lijkt. Met 12 lokale tijden is Frankrijk het land met de meeste tijdzones ter wereld. Natuurlijk ligt het Europese deel van het land (Frankrijk métropolitaine) in dezelfde tijdzone als de rest van de landen in Centraal-Europa. Maar het Franse grondgebied omvat ook tientallen niet-Europese territoria, de zogenaamde overzeese gebieden (La France d'Outre-Mer). De meeste van deze gebieden zijn voormalige Franse koloniën en bevinden zich in archipels in alle drie de oceanen: de Pacific, de Atlantische Oceaan en de Indische Oceaan. Met zijn wijdvertakte eilandjes verwijst Frankrijk twee 'reuzen' naar een gemeenschappelijke tweede plaats: Rusland en de Verenigde Staten.