De Neanderthaler in ons

De mens en de Neanderthaler hebben ooit samen het prehistorische Europa en Midden-Oosten bevolkt. Hoe gingen de twee menssoorten eigenlijk met elkaar om? Evolutionair biologisch onderzoek heeft uitgewezen dat er seksueel contact moet hebben plaatsgevonden. De huidige Europeaan, Aziaat en Amerikaan dragen namelijk allemaal een stukje Neanderthaler met zich mee: zo'n 5% van ons DNA hebben we van de Neanderthaler geërfd.

Het zit allemaal in de genen

Archeologische vondsten leren ons dat in een ver verleden de aarde bevolkt werd door diverse mensachtige soorten. Afgezien van onszelf, de Homo sapiens sapiens, is de Neanderthaler de meest bekende mensachtige uit de prehistorie. Op basis van archeologische technieken heeft men kunnen vaststellen dat de mens in Europa en het Midden-Oosten tot zo'n 30.000 jaar geleden heeft samengeleefd met de Neanderthaler. Wat de archeologie ons echter niet kan vertellen, is hoe deze samenleving er precies heeft uitgezien. Mengden deze twee menssoorten zich met elkaar? Een ander wetenschappelijk discipline blijkt daar nu het antwoord op te kunnen geven: de evolutionaire biologie.

<I>De evolutionaire stamboom brengt in kaart hoe de diverse levensvormen aan elkaar verwant zijn. In het plaatje is bijvoorbeeld te zien dat dieren sterker verwant zijn aan planten dan aan bacteriën (latere/eerdere afsplitsing). Als deze stamboom meer gedetailleerd zou zijn geweest, dan zou bij de zoogdieren onder andere een splitsing van apen en mensachtigen te zien zijn, en vervolgens zouden de mensachtigen zich vertakken naar (onder andere) de Homo sapiens sapiens en de Neanderthaler</I> / Bron: Eric Gaba, Wikimedia Commons (Publiek domein)De evolutionaire stamboom brengt in kaart hoe de diverse levensvormen aan elkaar verwant zijn. In het plaatje is bijvoorbeeld te zien dat dieren sterker verwant zijn aan planten dan aan bacteriën (latere/eerdere afsplitsing). Als deze stamboom meer gedetailleerd zou zijn geweest, dan zou bij de zoogdieren onder andere een splitsing van apen en mensachtigen te zien zijn, en vervolgens zouden de mensachtigen zich vertakken naar (onder andere) de Homo sapiens sapiens en de Neanderthaler / Bron: Eric Gaba, Wikimedia Commons (Publiek domein)
Evolutionaire biologen bestuderen de evolutie aan de hand van DNA. Het genetisch materiaal is als de blauwdruk van ons lichaam: het bevat alle informatie om één celletje te laten ontwikkelen tot een mens, of een ander diersoort, of een plant... Iedereen heeft een unieke genetische "code", maar we hebben onderling ook vele genetische overeenkomsten. 99,9% van jouw DNA is identiek aan dat van een ander mens; slechts in die overige 0,1% ligt de variatie besloten die jou uniek maakt. Maar ook tussen verschillende diersoorten kan de gelijkenis groot zijn: 95% van het DNA van de chimpanzee is identiek aan dat van ons. Voor andere diersoorten is er minder gelijkenis. De reden voor de grote mate aan overlap is minder verwonderlijk dan het in eerste instantie lijkt. Net als een mens heeft een aap ook bloedcellen, hersencellen, darmcellen, enzovoort. Het zou onwaarschijnlijk zijn dat de vele moleculen die zo'n cel draaiende houden (en die door het DNA worden gecodeerd) voor een aap allemaal wezenlijk zouden afwijken van die van een mens. Door de gelijkenis van het DNA van verschillende diersoorten, plantsoorten, bacteriën en schimmels in kaart te brengen, is het mogelijk een evolutionaire stamboom te genereren. Zo zijn apen en mensen genetisch sterk aan elkaar gerelateerd, omdat we afstammen van dezelfde voorouder (de "aapmens"). Maar ook met andere diersoorten hebben we een gemeenschappelijke voorouder, hoewel die veel verder terug in de geschiedenis heeft geleefd. Zo is al het leven terug te voeren naar de allereerste, simpele levensvorm die op de aarde ontstond. Hier hebben we allemaal DNA van geërfd.

Het DNA van de Neanderthaler

Een internationale groep wetenschappers heeft een onderzoeksproject uitgevoerd waarin zij het DNA van de Neanderthaler in kaart brachten. Uit stukjes bot van Neanderthalers verkregen zij DNA, wat zij na een proces van zuivering en correctie (voor chemische veranderingen die door de omgeving waren veroorzaakt) konden decoderen. Op deze manier werd het genoom (complete DNA) van de Neanderthaler verkregen.

Het Neanderthaler-genoom werd vervolgens vergeleken met dat van de moderne mens. Hieruit volgde een spectaculaire ontdekking: zo'n 5% van het DNA van niet-Afrikaanse mensen stamt af van de Neanderthaler! Met andere woorden, de mens en de Neanderthaler hebben in de prehistorie gemeenschap gehad, waaruit nakomelingen zijn voortgekomen. Die nakomelingen zijn onze voorouders. De reden dat Afrikanen geen Neanderthaler-genen hebben, is dat de Neanderthaler niet in Afrika voorkwam. Pas toen de mens vanuit Afrika naar Europa migreerde, kwam hij in contact met de Neanderthaler. Er moet al seksueel contact met Neanderthalers hebben plaatsgevonden voordat de mens verder migreerde naar de andere wereldgebieden, want de Neanderthaler-genen komen tevens voor in het DNA van mensen in China en Nieuw-Guinea, waar de Neanderthalers zelf nooit zijn geweest.

Welk deel van mij is Neanderthaler?

Nu rijst natuurlijk de vraag, als 5% van ons DNA afstamt van de Neanderthaler, welke 5% dat dan is? Welke eigenschappen hebben we van de Neanderthaler geërfd? Uiterlijke kenmerken, of misschien wel gedragsmatige trekken? Op dit moment kunnen we alleen nog speculeren, maar de eerste DNA analyses geven al voorzichtige suggesties. Zo blijken bepaalde genen betrokken te zijn bij de cognitieve ontwikkeling, en afwijkingen in deze genen zijn in verband gebracht met stoornissen als autisme en schizofrenie. Ook zijn sommige van de Neanderthaler-genen gerelateerd aan de huid. Een interessante suggestie is dat de lichte huidskleur, die Europeanen en Aziaten onderscheidt van de Afrikanen, misschien wel afkomstig is van de Neanderthaler. Wellicht zal toekomstig onderzoek uitwijzen welk deel van deze oermens vandaag de dag nog in ons voortleeft.
© 2011 - 2024 Teez, het auteursrecht van dit artikel ligt bij de infoteur. Zonder toestemming is vermenigvuldiging verboden. Per 2021 gaat InfoNu verder als archief, artikelen worden nog maar beperkt geactualiseerd.
Gerelateerde artikelen
De bewoners van Nederland tot tienduizend jaar geledenDe aanwezigheid van mensen of mensachtigen in Nederland gaat honderdduizenden jaren terug. Vooral het zuiden en oosten b…
Genomics: studie van het genoomGenomics: studie van het genoomOnze genen staan al decennia achtereen in de belangstelling. Want dit erfelijke materiaal bepaalt in feite wie en wat we…
Het paleo-dieet: oervoeding voor de moderne mensHet paleo-dieet: oervoeding voor de moderne mensDe menselijke soort bestaat al duizenden jaren op aarde: de soort heeft dan ook verschillende veranderingen en revolutie…
De eerste mens op aardeDe eerste mens op aardeDe moderne mens, zo noemen wij onszelf. En over tienduizend jaar, als wij geëvolueerd zijn, zijn wij dan een uitgestorve…

Drugsverslaving, een sociaal probleemDrugsverslaving, een sociaal probleemHet doel van dit artikel is om te beschrijven of het drugverslavingprobleem als sociaal probleem kan worden beschouwd. D…
Dierproeven en ethiekDierproeven en ethiekVoor de ontwikkeling van medicijnen zijn in Nederland dierproeven nodig. Een medicijn mag pas op mensen getest worden al…
Bronnen en referenties
  • M. Anhäuser. Modern man meets Neanderthal (15 oktober, 2010). http://www.mpg.de/295278/Neanderthal?page=1
  • Noonan JP, Coop G, Kudaravalli S, et al. Sequencing and analysis of Neanderthal genomic DNA (2006). Science; 314(5802): 1113-1118.
  • Afbeelding bron 1: Eric Gaba, Wikimedia Commons (Publiek domein)
Teez (56 artikelen)
Gepubliceerd: 15-05-2011
Rubriek: Wetenschap
Subrubriek: Diversen
Bronnen en referenties: 3
Per 2021 gaat InfoNu verder als archief. Het grote aanbod van artikelen blijft beschikbaar maar er worden geen nieuwe artikelen meer gepubliceerd en nog maar beperkt geactualiseerd, daardoor kunnen artikelen op bepaalde punten verouderd zijn. Reacties plaatsen bij artikelen is niet meer mogelijk.