De economische politiek van de Sovjet Unie

Wie denkt aan de Sovjet Unie, heeft vaak toch snel de associatie met een mislukte economische politiek. Wat waren de fundamenten van deze mislukking, die gebaseerd was op de ideeën van Marx en die moesten zorgen voor een rechtvaardiger verdeling van de welvaart? Het mislukken van het communistische project in de Sovjet Unie blijft voor iedereen een wijze les.

Inhoud

• Ideologie van het communisme
• De arbeidswaarde
• De mislukking en de oplossingen

Ideologie van het communisme

Het communisme was niet gewoon een dictatuur, maar stond erop dat het niet nationalistisch, niet racistisch en voor sociale vooruitgang was. Juist vanwege die belofte van sociale vooruitgang konden zoveel mensen er achter blijven staan. Het utopische in een keer verlost kunnen worden, (dat niet erg rationeel was) en het rationale verlichtingsdenken heeft het Marxisme gecombineerd. De radicale belofte in de ideologie stuitte op een soort economische onmogelijkheid om die te verwezenlijken waardoor de sociale doelen verloren ging. Dit ondermijnde de reputatie van het regime. Die leegte bleef bestaan en werd gevuld door oudere ideologieën waardoor het communisme haar geloofwaardigheid verloor.

De arbeidswaarde

Swain en Swain, twee schrijvende broers die een boek publiceerde over de ontwikkeling van Oost-Europa in de tweede helft van de twintigste eeuw, maken veel werk van de economische leer van Marx. Er wordt gesproken over de arbeidswaarde. Prijzen worden bepaald door de arbeid die het heeft gekost om een product te maken, daarin wordt ook bijvoorbeeld denkwerk meegenomen door Marx. Het probleem is dat je tot een rechtvaardiger systeem moet komen voor het waarderen van goederen. Geld is daar een middel voor, maar heeft ook allerlei bezwaren. Daarom moet je proberen het op een andere manier vast te stellen. Je moet dan uitgaan van de werkelijk waarde van een product, dus niet de waarde die de markt er aan geeft, maar de waarde die de verrichte arbeid er aan geeft (de sociaal noodzakelijke arbeidstijd).

Deze nieuwe waardering neemt de plaats in van wat binnen het kapitalisme de 'onzichtbare hand' genoemd wordt. De winst is binnen het kapitalisme bedoelt voor de mensen die over de productiemiddelen beschikken. Er zit dan een onrechtvaardigheid in de manier waarop de baas zijn werknemers uitbuit om steeds maar meer winst te maken. Zij worden hier niet evenredig voor beloont.
Het blijft natuurlijk een probleem dat je van sommige producten niet weet hoe je ze moet waarderen. De oplossing was 'democratische planning'. Er was dat een commissie van de communistische partij die dit bepaalde. De partij strekte zich dus uit over zowel de politiek als de economie.

De mislukking en de oplossingen

Keer op keer wordt men er mee geconfronteerd dat de planeconomie niet werkt. Telkens zijn er aanpassingen ontwikkeld. Er zijn vier hoofdgroepen in die aanpassingen en bijstellingen:

1. De prioriteiten binnen plan worden bijgesteld, wat meer van dit en wat minder van dat, vaak meer consumptiegoederen en minder kapitaalgoederen. Voornamelijk te zien bij Brezjnev.
2. Variaties in piramide van economische controle → partij – tussenlaag – bedrijven. De tussenlaag kreeg nog wel eens wat meer macht een wat meer vrijheid. De top ging zich dan nog wel eens bedreigd voelen door de baasjes in de tussenlaag, daar is nooit echt een goede chemie ontstaan. Chroetsjchov gebruikte dit middel nog weleens, maar Brezjnev draaide dit terug en wilde de leiding weer meer centraliseren.
3. Gebruik van de markt voor de productie en verdeling van de lopende goederen. De planning voor de toekomst blijft wel. Zo worden dus eigenlijk invloeden van de markteconomie binnengebracht in het communisme.
4. Uitbreiding van de markt tot de toekomstplanning. Als je merkt dat bepaalde producten gewilder zijn dan ga je je productie daar op afstemmen. Werd bijvoorbeeld toegepast in Hongarije. Geld bleef altijd een rol spelen. Er verschenen bijvoorbeeld ook advertenties in de krant ondanks dat mensen toch niet echt konden kiezen tussen twee merken van een zelfde product. Dit was meer gewoon propaganda om toch moderniteit uit te stralen.