Schalen voor aanduiding van de temperatuur

Op de vraag: „Hoeveel graden is het?“ zal iemand al gauw een antwoord geven in graden Celsius en de toevoeging Celsius zelfs achterwege laten. In heel veel landen is het gebruikelijk om de temperatuur uit te drukken in graden Celsius. Anders is dat bijvoorbeeld in de Verenigde Staten waar het gangbaar is om in plaats van Celsius de graden in Fahrenheit aan te geven. Maar in het verleden waren er nog meer schalen.

Aanduiding Kelvin en SI-stelsel

Naast die twee mogelijkheden om de temperatuur aan te geven bestaat ook nog de term Kelvin als aanduiding. Dat is ook de formeel afgesproken term volgens het SI-stelsel. SI staat voor Système International en behelst een systeem van een metriek stelsel van standaardeenheden die internationaal worden erkend. Die eenheden worden gebruikt voor het meten van bijvoorbeeld afstanden, gewichten, snelheden en temperaturen.

Absolute temperatuur

Het SI-stelsel werd in 1960 ingevoerd en valt onder het beheer van het Bureau international des poids et mesures in Sèvres in Frankrijk. In het stelsel wordt de Kelvin ook wel de absolute temperatuur genoemd. Ondanks de vastlegging is het toch algemeen gebruikelijk om de temperatuur, bijvoorbeeld ook in een weerbericht, in graden Celsius uit te drukken, wat in dat systeem ook met handzame getallen kan gebeuren, in tegenstelling tot sommige andere systemen.

IJkpunten van de schaal van Anders Celsius

De term Celsius is afkomstig van de Zweedse astronoom Anders Celsius (1701-1744). De ijkpunten van de celciusschaal waren oorspronkelijk:

1. De temperatuur waarbij water bevriest bij een luchtdruk van 1 bar, namelijk 0 graden Celsius.
2. De temperatuur waarbij water kookt bij een luchtdruk van 1 bar, namelijk 100 graden Celsius.

Anders Celsius stelde de schaal voor het eerst voor in 1742 met oorspronkelijk het uitgangspunt dat 100 graden Celsius het vriespunt was en 0 graden het kookpunt van water. Dit werd later, waarschijnlijk door Carolus Linnaeus of Daniel Ekström, omgekeerd.

Schaal van Fahrenheit met drie referentiepunten

De temperatuurschaal, die van de term Fahrenheit uitgaat, is in 1724 bedacht door Gabriel Fahrenheit. Hij heeft de schaal gebaseerd op drie referentiepunten. Door de thermometer in een mengsel van ijs, water en ammoniumchloride te plaatsen verkreeg hij het nulpunt. Het tweede referentiepunt werd verkregen door de thermometer in zuiver water te plaatsen waarop ijsvorming plaatsvond. Het derde referentiepunt werd bepaald door de lichaamstemperatuur van een gezonde persoon. Temperatuurmeting in graden Fahrenheit worden naast de Verenigde Staten ook nog wel gebruikt door oudere generaties van Australië, Canada, Ierland, India, Jamaica, Verenigd Koninkrijk en Zuid-Afrika. Vroeger was in die landen de schaal van Fahrenheit ook in gebruik waardoor ouderen die schaal uit gewoonte willen handhaven.

Temperatuuronderzoekers

Diverse personen deden in het verleden onderzoek naar temperatuur en ontwikkelden een schaal die gebaseerd was op verschillende metingen en eigenschappen van materiaal. De namen en bedenkers van temperatuurschalen zijn:

• Newton: 1700 – Isaac Newton – Engeland
• Rømer: 1701 - Ole Christensen Rømer – Denemarken
• Fahrenheit: 1724 - Gabriel Fahrenheit - Polen/Nederland
• Réamur: 1731 - René-Antoine Ferchault de Réaumur - Frankrijk
• Delisle: 1732 - Joseph-Nicolas Delisle - Frankrijk
• Celsius: 1742 - Anders Celsius - Zweden
• Kelvin: 1848 - William Thomson - Verenigd Koninkrijk
• Rankine: 1859 - William John Macquorn Rankine - Verenigd Koninkrijk

Door meten tot weten

Naast deze schalen bestonden er ooit twee, inmiddels in onbruik geraakte, schalen namelijk de schaal van Wedgwood en de Leidse schaal. De schaal van Wedgwood was bedoeld om hoge temperaturen boven het kookpunt van kwik aan te geven en de Leidse schaal werd gebruikt in de tijd van Heike Kamerlingh Onnes een Nederlands natuurkundige (Groningen, 21 september 1853 – Leiden, 21 februari 1926). Heike Kamerlingh Onnes was hoogleraar aan de Universiteit van Leiden en winnaar van de Nobelprijs voor de Natuurkunde. De slagzin van zijn laboratorium was: "Door meten tot weten".

Lees verder

• Verschil in temperatuur van zwemwater en ideale temperatuur
• Ideale temperatuur in huis, kantoor en bedrijf