Zonsverduistering – eclipsbril en gaatjescamera

Een zonsverduistering, solar eclips, is zeldzaam en als hij dan boven jouw gebied verschijnt dan wil je dit natuurfenomeen natuurlijk ook zien. Dat kan niet met het blote oog, want dat is uiterst schadelijk voor de ogen. Je hebt er een speciale eclipsbril voor nodig. Met een simpele gaatjescamera, pinhole camera, kan ook: dan zie je indirect, via een wit papier, het hapje uit de zon. De eerstvolgende keer dat er een zonsverduistering te zien is in Nederland is 2021.

Zonsverduistering

Een zonsverduistering is een natuurfenomeen dat we graag willen zien als het zich in onze regio voordoet. Op vrijdag 20 maart 2015 kan dat tussen 09:30 en 11:48 uur. Dan is er een gedeeltelijke zonsverduistering. De volgende gedeeltelijke zonsverduistering die we in onze streken kunnen waarnemen is in 10 augustus 2021. De laatste ‘bijna’ volledige zonsverduistering die in Nederland te was zien was op 11 augustus 1999. De eerstvolgende is op 7 oktober 2135. Op 23 juli 2093 vindt er een ringvormige zonsverduistering plaats, een verduistering waarbij de maan de zon niet geheel bedekt omdat hij kleiner is en er een ring van zon om de maan te zien is.

De maan voor de zon op 20 maart 2015

Bij een zonsverduistering schuift de maan voor de zon langs. Dat natuurfenomeen is bij helder weer goed te zien en bij bewolkt weer ook waar te nemen. Bij een gedeeltelijke verduistering, zoals op 20 maart 2015, is er een hap uit de zon te zien. De hap is de maan die voor de zon schuift. De hap wordt steeds groter en daarna weer kleiner totdat de maan uit de zonneschijf geschoven is. Op 20 maart 2015 duurt de verduistering 2,3 uur.
Ongeveer 84% van de diameter van de zon is op het hoogtepunt van die verduistering bedekt door de maan. Het wordt daardoor niet helemaal donker, zoals bij een volledige verduistering, maar je ziet wel een verandering van het licht. Het wordt duister en de vogels en andere dieren reageren op het fenomeen. Schaduwen worden scherper en harder rond het maximum van de verduistering. Links van de zon zou je planeet Venus kunnen zien.

Eclips en Eclipsbril

Om de eclips veilig te kunnen zien zijn er speciale eclipsbrillen in de handel.
De zon geeft fel licht en dat kan je ogen beschadigen wanneer je zonder beschermende middelen naar de zon en de zonsverduistering gaat kijken. Het kan blijvende netvliesschade geven. Voor kinderogen is het extra gevaarlijk omdat die nog gevoeliger voor de schade zijn dan ogen van volwassenen.

Oppassen voor oogbeschadiging

Na de totale verduistering verschijnt er een klein streepje zonlicht. Wie dan met het blote oog kijkt loopt al het risico van ernstig oogletsel. Zet je eclipsbril dus op tijd op.
Ook als er maar één procent van de zon zichtbaar is, schijnt er licht dat 10.000 keer zo sterk als dat van een volle maan. En dan hebben we het over maar één procent zon.
In theorie kun je naar de volledig bedekte zon kijken zonder eclipsbril, maar zodra de zon weer zichtbaar wordt, ook al is het slechts een streepje, kun je al binnen enkele seconden blijvende oogschade oplopen. Hou de eclipsbril dus op.

Ultraviolette straling

Het is de ultraviolette straling die verbrandingen op het hoornvlies veroorzaakt en die het netvlies beschadigt. In het netvlies zitten cellen die licht opvangen en zichtbaar zonlicht kan die cellen kapot maken. De netvliescellen kunnen doorbranden.
Een eclipsbril heeft een ingebouwd filter, die het grootste deel van het zonlicht blokkeert. Goedgekeurde eclipsbrillen laten maar 0,003 procent van het zonlicht door.
Kijk niet door een verrekijker of camera, ook niet als je een eclipsbril op hebt. Die apparaten moeten extra voorzien zijn van een beschermend filter. De lenzen van de verrekijker en camera werken als een vergrootglas en concentreren het zonlicht op één punt.
Er zijn speciale filters te koop die voor een zonsverduistering op de lens te zetten zijn.

Gaatjescamera

Je kunt de zonsverduistering ook indirect zien via een gaatjescamera. Dat is ook een veilige manier om de eclips te bekijken, omdat je niet rechtstreeks in de zon kijkt.
De gaatjescamera projecteert een klein beeld van de zon op een vel wit papier. Die projectie kun je zonder problemen bekijken.
Bij een zonsverduistering kun je dan op het projectiepapier zien dat er een hapje uit de zon is genomen. De beelden van de zon zijn dan sikkelvormig. Je kunt op die manier de verduistering veilig volgen.

Speldenprikcamera - Pinhole camera

Een gaatjescamera wordt ook wel speldenprikcamera en in het Engels een pinhole camera genoemd. Het is in feite een camera zonder lens. Het gaatje in het kartonnetje werkt als een lens. Je kunt scherpe beelden maken met de gaatjescamera, maar de scherpte hangt af van de grootte van het gaatje. Een klein gaatje geeft over het algemeen het scherpste beeld.

Maken van een gaatjescamera

Een gaatjescamera is simpel zelf te maken. Wat je nodig hebt is een stevig stukje karton ter grootte van een briefkaart, een speld en een vel wit papier. C’est tout.
In het midden van de kaart prik je een gaatje met een middellijn van ongeveer één millimeter. Het gaatje moet mooie gladde randen hebben voor een scherp beeld. Vermijd dus rafelranden.
Het kartonnetje hou je in de zon en het zonlicht gaat door het gaatje en wordt geprojecteerd op het vel papier. Dat vel papier hou je ongeveer zestig centimeter achter het karton.

Meer gaatjescamera’s

Er zijn ook andere gaatjescamera’s mogelijk. Een vergiet is er bijvoorbeeld één die meerdere projecties op een vel papier kan toveren. Een rieten hoed kan zelfs dienen als gaatjescamera. De gaatjes in de hoed werken net als het prikje in het kartonnetje. Heb je helemaal niets voor handen en wel bomen in de buurt, dan kan zelfs het half gesloten bladerdek kleine geprojecteerde zonsbeeldjes opleveren.

Foto’s maken en zon-selfie

Je kunt foto’s maken met speciale filters voor je camera. Pas daarbij wel op dat je niet zelf naar de zon gaat kijken. Je kunt ook een foto maken door een eclipsbril voor je smartphonecamera te houden. Ook hier geldt de waarschuwing dat je zelf de andere kant op kijkt of je ogen dicht houdt. Het beste kun je met de rug naar de zon gaan staan en je smartphone op de selfie stand zetten. Je kunt dan de zon zien zonder in de zon te kijken. Let er wel op dat je het niet te gek maakt en je de chip in één keer kapot brandt.
Van de geprojecteerde zonsbeeldjes van de gaatjescamera kun je zonder probleem een foto maken.

Pinhole Photografie Dag

Over de hele wereld zijn vele mensen doende met hun hobby pinhole photografie.
Elke laatste zaterdag van april wordt de Wereldwijde Pinhole Photografie Dag gevierd.

20 maart 2015

Ameland - 8:56 uur. De hemel is wit-grijs, bedekt met een dik wolkendek. Of dit voor 09:30 uur is opgelost is maar de vraag.
9:30 uur - De hemel is nog steeds wit-grijs, geen zonnetje te zien. De vogeltjes tsjilpen.
9:45 uur - De wolkenradar laat een verschuiving van een gat in het wolkendek zien richting de Wadddeneilanden. Alle hoop dat we voor 11:00 uur boven Ameland een wolkenloze hemel hebben en de solar ecllips kunnen zien.
10:30 uur - Het wordt wat schemerig, met een wat groenig licht, maar de hemel is nog steeds wit en de zon laat zich vooralsnog niet zien. De duiven koeren niet maar er zijn vogeltjes die blijven fluiten.
10:45 uur - De zonsverduistering is niet te zien, maar wel te ervaren. Het licht is wat onbestemd en binnen wordt het zo duister alsof we in de avondschemering zitten. Het wordt alweer wat lichter. De wolkenradar laat een wolkenwak zien, maar dat zal net te laat boven de Waddeneilanden hangen. De duifjes koeren weer.
11:30 uur - Het wordt hem niet, deze keer. We bergen het brilletje en de gaatjescamera op tot 2021.

Lees verder

• Getij van de eeuw - natuurfenomeen