Mooi natuurspektakel: spuitende geisers

In Nederland kunnen we het ons - in tegenstelling tot landen waar vulkanische activiteiten aanwezig zijn - niet voorstellen dat er op gezette tijden water uit de grond omhoog spuit. Dit water is afkomstig van een geiser. Geisers zijn een fenomeen en redelijk zeldzaam. Er zijn wereldwijd ongeveer 1.000 geisers - meestal op een geiserveld - die hun water meters omhoog spuiten. Op IJsland zijn meerder geisers te vinden. Deze spuiten warm water omhoog. Maar op de wereld zijn ook geisers die koud water spuiten.

Inhoud

• Wat is een geiser
• Fonteingeiser en kegelgeiser
• Fonteingeiser
• Kegelgeiser
• Soorten geisers
• Warmwatergeisers
• Koudwatergeisers
• Hoe komt eruptie tot stand
• Waar komen geisers voor
• Geiserveld
• Geisers op IJsland
• Waar zijn de geisers
• De Haukadalurvallei
• Yellowstone National Park
• Geisers op Russisch schiereiland Kamtsjatka
• Vallei van de geisers
• El Tatio in Chili

Wat is een geiser

Een geiser is een natuurverschijnsel dat voorkomt in gebieden met vulkanisme. Er spuit eens in de zoveel tijd water omhoog. Geisers hebben niet een heel lang leven. Gemiddeld genomen leven ze ongeveer 1.000 jaar. In Europa kennen we alleen op IJsland warmwatergeisers. Daarnaast zijn er in Duitsland - in de Eifel - twee geisers die koud water spuiten. Dat zijn Geysir Andernach in Andernach en der Brubbel in Wallenborn.

Geiser in andere talen
In het Nederlands gebruiken we het woord geiser, terwijl in andere talen de volgende benamingen worden gebruikt:

• geysir in het IJslands, Fins en Noors
• geyser in het Engels en Frans
• gejser in het Zweeds en Deens
• géiser in het Spaans
• gêiser in het Portugees
• gejero in Esperanto

Ons Nederlandse woord geiser is afgeleid van het IJslandse woord geysir en dat is weer afgeleid van het werkwoord að gjósa. Dat betekent spuiten. Naast de natuurlijke geiser kennen we ook een geiser in bijvoorbeeld een huis. Dan is het een apparaat dat voor warm water zorgt.

Fonteingeiser en kegelgeiser

Spuitende geisers worden onderverdeeld in fonteingeisers en kegelgeisers. De meeste geisers op de wereld zijn kegelgeisers.

Fonteingeiser

Een fonteingeiser is een geiser die het water omhoog spuit vanuit een plas gevuld met water. Zo'n geiser is voorspelbaar en spuit eens in de zoveel tijd het water met gelijke kracht omhoog.

Kegelgeiser

Een kegelgeiser spuit het water omhoog vanuit een krater in een heuvel.

Soorten geisers

Naast het onderscheid tussen fontein- en kegelgeisers is er ook onderscheid in warmwatergeisers en koudwatergeisers.

Warmwatergeisers

Het uitbarsten van een geiser met warm water komt door stoom. Bij de uitbarsting komen zowel water als stoom naar buiten.

Koudwatergeisers

Het uitbarsten van een geiser met koud water wordt veroorzaakt door CO₂. Er is wel verschil in water van een koudwatergeiser en een warmwatergeiser. Bij een koudwater geiser is het water witter en schuimt het meer. Naast de Geysir Andernach en der Brubbel in Duitsland, spuit ook de Crystal Geyser in Utah in Amerika koud water.

Hoe komt eruptie tot stand

Een eruptie - uitbarsting - van een geiser is bij geen enkele geiser hetzelfde. Maar hoe komt een eruptie tot stand? Een uitbarsting heeft te maken met vulkanische activiteit in de aardbodem. Het water van de geiser wordt door de magma verhit en dat zit behoorlijk aan de aardoppervlakte. Zodra het water goed verhit is - het kookpunt heeft bereikt - begint het water door de ontstane druk te bewegen en komt het omhoog. Door de druk spuit uiteindelijk het water helemaal omhoog. Dit gebeurt pas als de druk te hoog is. Een uitbarsting stopt pas op het moment dat het kookpunt van het overgebleven water en de druk zijn afgenomen en dat kan dus per geiser verschillen. Sommige geisers barsten om de zoveel minuten uit, terwijl er ook geisers zijn die eens in de zoveel uren weer uitbarsten. De duur van de uitbarsting verschilt ook per geiser. Sommige geisers spuiten slechts enkele seconden water en bij andere geisers kan het juist vele minuten duren.

Waar komen geisers voor

Naast de IJslandse geisers komen er ook geisers voor in andere delen van de wereld:

• diverse geiservelden in het Yellowstone National Park in Amerika
• het Russische schiereiland Kamtsjatka
• het geiserveld El Tatio in het Chileense Andesgebergte
• Taupo, een vulkanisch gebied in Nieuw-Zeeland

Geiserveld

Een gebied waar meerdere geisers voorkomen wordt een geiserveld genoemd. Hier kunnen soms wel een honderdtal geisers aanwezig zijn. Het grootste geiserveld is in Yellowstone National Park in Amerika. Vervolgens staat Vallei van de Geisers op het Russische schiereiland Kamtsjatka op de tweede plek en El Tatio in Chili staat op de derde plek. Ook in Nieuw-Zeeland zijn geisers te vinden, alleen zijn veel hiervan door onderzoeken verwoest. Gelukkig zijn er nog wel een aantal actieve geisers.

Geisers op IJsland

Er zijn al heel lang geisers en warmtebronnen op IJsland. Al in 1294 werd er over het bestaan gesproken. In het jaar 1597 werd voor het eerst het woord geysir gebruikt voor een warmtebron dat geiseractiviteiten vertoonde. Pas in 1647 kwam het woord weer naar voren en werd het fenomeen steeds bekender.

Waar zijn de geisers

In de Haukadalurvallei (IJslands voor Haviksdal) zijn vlakbij elkaar twee geisers:

• Geysir
• Strokkur

De Haukadalurvallei

De Haukadalurvallei is een toeristische trekpleister en ligt in het zuiden van IJsland. Veel mensen volgen de Golden Circle Express Tour en komen dan langs beide geisers. Naast de bovengenoemde geisers zijn er ook veel warmtebronnen en is er een prachtige waterval, de Gullfoss waterval genaamd.

Geysir
De geiser Geysir heeft sinds zijn bestaan steeds wisselende activiteit. Sommige perioden werkte de geiser niet, terwijl in andere perioden de geiser juist wel uitbarstte. In 1954 stopte de geiser met spuiten. Omdat IJsland bekend stond om de geisers werd er tijdens feestdagen een eruptie opgewekt. Dit werd met behulp van zeep (ongeveer 50 kilo) gedaan. De zeep werd in de geiser gegooid en daardoor kwam een uitbarsting tot stand. De geiser heeft anno 2018 sporadisch een eruptie.

Strokkur
Deze geiser is actiever dan Geysir (anno 2020). Iedere paar minuten spuit de geiser water de lucht in. Deze geiser heeft niet altijd water gespoten. In 1907 was de geiser inactief. In 1963 werd de geiser diep in de grond 'schoongemaakt' en dat had als gevolg dat de geiser anno 2020 weer iedere 5 à 10 minuten spuit. Het water komt iets hoger dan bij de Geysir, namelijk 20 meter hoogte.

Yellowstone National Park

In het Yellowstone National Park zijn tussen de 300 en 500 geisers. Deze geisers zijn verdeeld over negen geiservelden. De grootste geiser ter wereld bevindt zich daar ook. Dat is de geiser Steamboat Geyser. Deze geiser spuit tot rond de 90 meter hoogte, water de lucht in. Naast deze geiser zijn ook de volgende geisers in het Yellowstone National Park te vinden:

• Aurum Geyser
• Beehive Geyser
• Castle Geyser
• Daisy Geyser
• Fan & Mortar Geyser
• Giant Geyser
• Giantess Geyser
• Grand Geyser
• Grotto Geyser
• Lion Geyser
• Oblong Geyser
• Old Faithful Geyser
• Plume Geyser
• Riverside Geyser
• Sawmill Geyser

Naast geisers zijn er in dit gebied ook veel warmtebronnen.

Geisers op Russisch schiereiland Kamtsjatka

Dit schiereiland ligt aan de oostkant van Rusland en ligt in de Stille Oceaan. Het eiland is net iets kleiner dan Zweden. Het eiland staat bekend om zijn vulkanisme. Er zijn rond de 160 vulkanen, waarvan een twintigtal nog actief zijn. Naast vulkanen zijn er ook warmtebronnen en geisers. Er zijn twee geiservelden:

• Vallei van de Geisers
• Kleine Vallei van de Geisers

Vallei van de geisers

De geisers in de Vallei van de Geisers werden in 1941 voor het eerst ontdekt. De vallei is tot twee keer toe getroffen door natuurrampen, maar de geisers zijn wonderwel in tact gebleven. Op dit geiserveld zijn ongeveer 200 geisers. Deze geisers vallen onder de fonteingeisers.

El Tatio in Chili

Dit geiserveld ligt erg hoog, namelijk op 4.200 meter hoogte in het noorden van Chili in het Andesgebergte. Het gebied wordt ook wel Los Géiseres del Tatio genoemd. Er zijn rond de 80 geisers. Bij een uitbarsting spuiten deze geisers het water niet erg hoog de lucht in. Ze komen vaak genoeg niet eens aan de meter toe, maar hun stoom is wel hoog in de lucht zichtbaar.

Lees verder

• Geysir Andernach: een koudwatergeiser in Duitsland