Aardverschuivingen in Zwitserland: Randa, Bondo en Gondo

Door klimaatverandering warmt de aarde op en komt er een grotere hoeveelheid neerslag naar beneden. Als de grond dit water niet aankan, ontstaan er aardverschuivingen. Maar aardverschuivingen kunnen ook ontstaan door het smelten van permafrost. Soms is het in de bergen alleen maar zichtbaar dat er een aardverschuiving is geweest. Je ziet dan duidelijk dat er op bepaalde plekken puin naar beneden is gekomen. Dan is er geen materiële schade. Helaas zijn er ook gevallen bekend waar naast materiële schade ook mensen zijn omgekomen. Dat is het geval geweest bij de aardverschuiving in oktober 2000 in het Zwitserse dorpje Gondo. Naast Gondo zijn ook Randa en Bondo getroffen door aardverschuivingen.

Inhoud

• Wat is een aardverschuiving
• Waardoor ontstaan aardverschuivingen
• Andere benamingen
• Aardverschuivingen in Zwitserland
• Omgeving Zermatt in 2018
• Bondo
• Piz Cengalo
• Gondo
• Randa
• Aardverschuivingen 1991 en 2015
• Lawines
• Speciaal alarmeringssysteem
• Andere aardverschuivingen

Wat is een aardverschuiving

Je hoort in het nieuws wel eens dat er zich ergens een aardverschuiving heeft voorgedaan, maar wat is een aardverschuiving eigenlijk? Het woord zegt het eigenlijk al. Het is een verschuiving van de aarde. Grond die normaal gesproken vast ligt, begint te schuiven en kan op zijn weg naar beneden heel wat meenemen.

Waardoor ontstaan aardverschuivingen

Aardverschuivingen kunnen ontstaan door hevige neerslag, waarbij de ondergrond het water niet meer kan verwerken. De grote hoeveelheid regen spoelen naar beneden en nemen alles op weg naar beneden mee. Dit kunnen bomen, stenen, modder, maar ook huizen en/of auto's zijn. Naast aardverschuivingen door extreme neerslag, kunnen aardverschuivingen ook ontstaan door het smelten van permafrost.

Andere benamingen

Aangezien aardverschuivingen steeds vaker voorkomen - helaas ook tijdens vakanties - is het niet verkeerd om de benaming in andere talen te kennen:

• Erdrutsch in het Duits
• Glissement de terrain in het Frans
• Landslide in het Engels
• Frana in het Italiaans
• Deslizamiento de tierra in het Spaans
• Deslizamento de terra in het Portugees
• Jordskred in het Zweeds
• Skred in het Noors

Aardverschuivingen in Zwitserland

Zwitserland heeft vaker te maken met aardverschuivingen. Mensen die weleens op vakantie in Zwitserland (of een ander Alpenland) zijn geweest, hebben vast wel eens gezien dat een grote hoeveelheid stenen of aarde naar beneden is gegleden. Je herkent zo'n helling al van ver. Er is namelijk duidelijk te zien dat aarde of stenen naar beneden zijn gegleden. Gelukkig gebeurt dit niet altijd in gebieden waar (veel) mensen wonen. Sommige aardverschuivingen zijn maar klein en halen het nieuws niet. Andere aardverschuivingen zijn van zo'n omvang dat ze het nieuws wel halen.

Omgeving Zermatt in 2018

In de winter van 2018 heeft het een aantal keren erg gesneeuwd in de Alpen. Binnen korte tijd viel er in de bergen meer dan een meter sneeuw. De Zwitserse plaats Zermatt is een paar keer geheel van de buitenwereld afgesloten geweest. Terwijl het in de bergen sneeuwde, regende het langdurig in de dalen. Door deze extreme hoeveelheid regen ontstonden er aardverschuivingen. Grote delen van Zwitserland hadden hiermee te kampen.

Bondo

Bondo is een plaats in het Zwitserse kanton Graubünden en ligt tegen de Italiaanse grens aan. Het ligt in het dal genaamd Bergell (in het Italiaans Val Bregaglia). In augustus 2017 werd deze plaats tot twee keer toe getroffen door een aardverschuiving als gevolg van hevige neerslag in dat gebied. Het was de ergste aardverschuiving in Zwitserland sinds 130 jaar. De eerste keer dat Bondo werd getroffen, was op 23 augustus. Er brak drie tot vier miljoen kubieke meter rots af van de berg Piz Cengalo (3.369 meter). Op dat moment was een groep wandelaars onderweg. Zij werden compleet verrast door de aardverschuiving. Een aantal zijn een dag later gered, maar acht wandelaars hebben het met de dood moeten bekopen. De aardverschuiving kwam tot in Bondo. Ook de dorpen Spino en Sottoponte werden getroffen. Twee dagen later - op 25 augustus - werd de plaats in de avond weer verrast door een aardverschuiving. Huizen werden meegesleurd en de toegangsweg werd verwoest. Het dorp werd van de buitenwereld afgesloten. De in 2000 getroffen plaats Gondo heeft in de vorm van geld hulp toegezegd aan de plaats Bondo.

Piz Cengalo

Piz Cengalo is een instabiele berg en wordt sinds 2011 continue bewaakt. In 2012 brak er 4 miljoen kubieke meter rots af. Dit zorgde ook voor een aardverschuiving, maar deze bleef in het onbewoonde gebied. De berg is een favoriete berg onder alpinisten. Omdat er al dreiging voor een steenlawine was, werd het beklimmen van de berg verboden. Na de grote steenlawines van augustus 2018, was er in september 2018 (dat het zou gebeuren was al bekend) weer een lawine. In mei 2018 werd bekendgemaakt dat in verband met serieuze dreiging van nieuwe aardverschuivingen, het dal Val Bondasca de rest van het jaar 2018 niet toegankelijk is.

Gondo

Op 14 oktober 2000 werd de plaats Gondo getroffen door een aardverschuiving als gevolg van hevige regenval die de omgeving teisterde. 's Ochtends om 10.30 uur gleed een grote hoeveelheid aarde en stenen, van de achter de plaats gelegen bergwand, naar beneden. De aanwezige stenen muur die bescherming tegen steenslag moest bieden, hield het niet. Een deel van deze muur inclusief een grote hoeveelheid water, aarde en stenen stortte in een paar seconden tijd op een groot deel van Gondo en richtte een grote ravage aan. Een aantal huizen, een deel van de oude Stockalperturm, het gemeentehuis en een hotel werden meegesleurd. In totaal kwamen 13 mensen door het natuurgeweld om het leven. Het heeft zes jaar geduurd, voordat het dorp weer geheel was opgebouwd. Er is zelfs even getwijfeld of het dorp wel weer opgebouwd moest worden, omdat het op zo'n gevaarlijke plek ligt. Voor de aardverschuiving woonden er 160 mensen in Gondo, dit aantal is afgenomen naar ongeveer 90 mensen. Niet iedereen wilde na de ramp meer terugkeren naar Gondo.

Randa

Lawines en aardverschuivingen zijn redelijk normaal voor de in het Mattertal gelegen plaats Randa. In het voorjaar zijn er af en toe aardverschuivingen, waardoor er vaker een stuk rots van een helling afbreekt. Soms blijven de losgekomen rotsblokken op de helling liggen. In sommige andere gevallen storten ze helemaal naar beneden, het dal in. Ook vinden er regelmatig lawines plaats op de Bisgletscher die op de oostflank van de Weisshorn ligt.

Aardverschuivingen 1991 en 2015

1991
Randa is meerdere keren door een aardverschuiving getroffen. De eerste keer was in 1991. Toen stortten er op 18 april, 21 april en 9 mei veel rotsblokken naar beneden. Bij de eerste aardverschuiving (18 april) kwam er 18 miljoen kubieke meter rotsblokken los, bij de tweede aardverschuiving (21 april) viel er 100.000 kubieke meter rots naar beneden. Het bleef even rustig tot die 9e mei. Reddingswerkers waren net klaar met het ontruimen van de weg toen er 33 miljoen kubieke meter aan rotsblokken naar beneden stortten. Weer raakte de weg onder gigantische rotsblokken bedolven. Het spoor was nog niet ontruimd na de aardverschuiving van 21 april. Uiteindelijk is het treinspoor een stukje verlegd en konden de treinen na een dikke twee maanden weer rijden. Het treinspoor is toen een stuk verlegd. Niet alleen het treinspoor en de weg raakten onder de rotsblokken bedolven. Dit was ook het geval met de rivier de Vispa. Een stuk met een lengte van 1,3 kilometer lag helemaal vol met rotsblokken, waardoor het water niet meer weg kon komen. Godzijdank raakte er niemand gewond. Helaas is er wel vee omgekomen. Door deze aardverschuiving is een gehucht met de naam Lerch zwaar getroffen. Een groot gedeelte bestaat niet meer.

2015
Veertien jaar later is het weer zover. Op 23 april 2015 breekt er een stuk rots af wat een aardverschuiving met veel stof tot gevolg heeft. Het werd overdag gewoon donker in Randa en het verderop gelegen Täsch. De totale aardverschuiving heeft ongeveer 7 minuten geduurd. Nadat de stofwolk was opgetrokken, was alles met een laag stof bedekt. Op de bewuste helling is nog veel te zien van de aardverschuivingen. Er liggen talloze dikke rotsblokken. Na verloop van tijd is de natuur zijn gaan weer gegaan en komen er steeds meer lariksen tussen de rotsblokken omhoog.

Lawines

Het gebied boven Randa - bij de op de Weishorn liggend Bisgletscher - heeft vaker te maken gehad met lawines. Op 16 februari 2016 brak er op 3.000 meter hoogte tot twee keer toe een stuk van de gletscher af. Bij de eerste keer gebeurde er weinig. Bij de twee keer ontstond er een sneeuwlawine die tot in het dal kwam. Voor 2016 werd Randa al vaker door sneeuwlawines getroffen:

• eind maart 1999: er brak een stuk af van de gletsjer en dit veroorzaakte een ijssneeuwlawine. Deze bereikte de rivier de Vispa. Diverse wandelpaden werden onder een sneeuwmassa bedolven.
• 4 februari 1986: de weg en een deel van het spoor (totaal rond de 200 meter) raakten bedolven onder een dikke laag sneeuw.
• 5 februari 1980: op een hoogte van 4.300 meter brak een stuk van de gletsjer af. Hierdoor ontstond er een lawine met een hoogte van 15 meter. De sneeuw en het ijs kwamen in de rivier de Vispa terecht. Veel huizen raakten verwoest en de weg en het spoor werden onder een dikke laag sneeuw bedolven.
• 18 februari 1952: door een lawine werd het treinspoor bedolven onder een laag sneeuw.
• 2 januari 1946: een dikke laag ijs kwam naar beneden en veroorzaakte schade aan de weg en het spoor. De rivier de Vispa werd door de massa geblokkeerd. Randa heeft een jaar lang last gehad van de ijsrestanten.
• 25 december 1918: door een ijslawine ontstond er een vloedgolf in de rivier de Vispa. Deze vloedgolf bereikte het station.

Speciaal alarmeringssysteem

Doordat er een groter lawinegevaar heerst, is er een speciaal alarmeringssysteem in het leven geroepen. Zodra er ijs van de gletsjer losraakt, gaan in het dal de verkeerslichten voor het verkeer en het spoor ten zuiden en ten noorden van het gevarengebied, direct automatisch op rood. Het auto- en treinverkeer wordt op deze manier veiliggesteld. Verkeer dat al onderweg in de gevarenzone is, heeft nog genoeg tijd om uit de gevarenzone te komen voordat de lawine daadwerkelijk beneden is.

Andere aardverschuivingen

Naast de bovengenoemde aardverschuivingen is de Gotthard-tunnel voor het autoverkeer ook al meerdere malen getroffen door een aardverschuiving. Dit was onder andere het geval in 2006 en in 2012. Ook het treinverkeer ondervindt af en toe last van aardverschuivingen. In 2014 ontspoorde een trein van de Rhätische Bahn vlakbij Tiefencastel. Door hevige neerslag ontstond er op de helling langs het spoor een aardverschuiving. De modderstroom raakte de trein. Eén wagon gleed naar beneden richting de rivier de Albula en een tweede wagon bleef halverwege in de bomen hangen. Er zaten ongeveer 200 mensen in de trein, hiervan raakten elf mensen gewond. In maart 2018 werd het treintraject van de Matterhorn Gotthard Bahn tussen St. Niklaus en Täsch door een aardverschuiving getroffen. Ook werd in die periode het treintraject van de SBB tussen Estavayer-le-Lac en Cheyres in het kanton Fribourg door een aardverschuiving getroffen.

Lees verder

• Klimaatverandering: aardverschuiving en smelten permafrost