Pathologisch Anatomisch Laboratorium, Klinische Pathologie

Pathologisch Anatomisch Laboratorium, iedereen heeft er vast wel eens van gehoord. De meeste mensen kennen het voornamelijk van de tv, door series zoals CSI. Toch is de werkelijkheid anders en gebeuren er veel meer onderzoeken op een P.A Lab dan alleen maar een doodsoorzaak vast stellen. Een kleine inleiding in de wereld van de Klinische Pathologie.

Pathologisch Anatomisch Laboratorium

Het voornaamste doel van de onderzoeken die op een P.A. Lab worden verricht, is een arts of specialist helpen met het stellen van een diagnose bij een patiënt met behulp van microscopisch weefselonderzoek. Laboratoriumonderzoeken worden niet alleen gedaan om bepaalde ziektes te bevestigingen maar ook om ze uit te sluiten. Op deze manier kan een arts bepaalde ziektes/aandoeningen van zijn lijst afstrepen om er uiteindelijk één of enkele over te houden zodat een patiënt op de juiste manier kan worden behandelend. Ook wordt er regelmatig een obductie, ook wel sectie genoemd, verricht om de doodsoorzaak vast te stellen bij (plotseling) overleden mensen.

Binnen een Pathologisch Anatomisch Laboratorium kent men verschillende afdelingen:

• Histologie = onderzoek van weefsel.
• Immunologie = antigenen aantonen in weefsel met antilichamen.
• Cytologie = onderzoek van losse cellen.

Histologie

Op de afdeling histologie wordt het ingezonden patiëntenmateriaal (weefselmonsters) zodanig bewerkt, dat een patholoog anatoom het kan beoordelen onder de microscoop.
Dit gebeurd in een aantal vaste stappen:

Weefsel uitnemen

Een arts of specialist verwijderd chirurgisch, verdachte of ziek weefsel bij een patiënt. Dit kan bijvoorbeeld een knobbeltje zijn maar ook een verdacht plekje op de huid.

Weefsel fixeren

Om te zorgen dat het weefsel niet gaat vervallen (rotten) moet het worden gefixeerd. Hiervoor wordt meestal 4% formaldehyde (=10% formaline) gebruikt, in de volksmond wordt formaldehyde vaak "sterk water" genoemd. Formaldehyde tast de structuur van het weefsel niet aan, waardoor het weefselmonster goed te beoordelen blijft.

Sampelen

Patholoog of analist onderzoekt bij binnenkomst het monster en neemt vervolgens volgens een vast protocol de benodigde weefselfragmenten voor nader onderzoek.

Dehydrateren

Om het weefsel verder te kunnen bewerken zal het formaldehyde vervangen moeten worden door paraffine (= een soort kaarsvet). Dit gebeurt in meerdere stappen:
Eerst wordt wordt het weefsel gedompeld in alcohol reeksen met oplopende percentages van 50%, 70%, 96% en tot slot 100%.
Omdat alcohol en paraffine niet mengen komt er nog een tussenstap met xyleen (= een chemische oplossing en wordt gebruikt als oplosmiddel voor hars en vet). Het weefsel gaat in verschillende xyleenbaden totdat alle alcohol is verdwenen. Daarna gaat het in paraffinebaden en zal uiteindelijk al het formaline vervangen zijn door paraffine.

Inblokken
Vervolgens wordt het weefsel ingeblokt in paraffine. Hiervoor gebruikt men een passende mal waar het weefsel in wordt gelegd en wordt het overgoten met een ruime hoeveelheid vloeibare paraffine. De blokjes laat men daarna rustig stollen en uitharden.

Snijden

Om het weefsel goed te kunnen beoordelen onder de microscoop, moeten er zeer dunne plakjes van worden gesneden. Allen dan kan er voldoende licht van de microscoop door het weefsel heen schijnen om de cellen goed te kunnen beoordelen. Voor het snijden maakt men gebruik van een microtoom, dit is een snijmachine die speciaal voor de histologie is ontwikkelt. Met behulp van een microtoom is het mogelijk om weefselplakjes te maken met een standaard dikte van 4µ (= 0,004 mm). Voor speciale onderzoeken is het zelfs mogelijk om plakjes te snijden met een "dikte" van 0,001 tot 0,003 mm.

Kleuren

De dunne weefsel plakjes die gesneden zijn op een microtoom, worden vervolgens op een objectglas geplakt met behulp van een waterbad. Paraffineplakjes drijven op het water en worden met een dekglas uit het water geschept. Doordat de glaasjes zijn voorbehandeld, blijven de weefselfragmentjes aan het glaasje hechten.
Het weefsel is op zich kleurloos, om toch een goed beeld van de cellen te kunnen krijgen moet het weefsel gekleurd worden. Omdat de kleurstoffen op water- en alcoholbasis zijn, moet eerst alle paraffine uit het weefsel verwijderd worden, anders kunnen de kleurstoffen niet tot in de cellen door dringen. Het deparaffineren geschied door middel van meerdere xyleen baden.
Er wordt standaard gebruik gemaakt van de HE- kleuring (Haematoxyline-Eosine) om het weefsel aan te kleuren. De HE-kleuring kleurt de kernen in en cel paars/blauw en het overige weefsel roze/oranje. De coupe (glaasje) wordt na het kleuren afgedekt met een dekglas en is klaar om microscopisch beoordeeld te kunnen worden door een patholoog.

Overige kleuringen

Bovengenoemde HE-kleuring is een standaard kleuring, die op alle weefsel wordt toegepast. Er zijn nog veel meer kleuringen die worden gebruikt om bepaalde aandoeningen en afwijkingen aan te kunnen tonen. Zo wordt bijvoorbeeld een Gram-kleuring gebruikt om bepaalde bacteriën aan te tonen. Om ijzerstapeling in een lever te kunnen bevestigen wordt gebruik gemaakt van een specifieke ijzerkleuring. Om schimmels zichtbaar te maken onder de microscoop, kan er gebruik gemaakt worden van de zogenaamde "pas-kleuring". Zo zijn er nog veel meer kleuringen voor allerlei verschillende eigenschappen en aandoeningen. De patholoog-anatoom maakt dan ook veelvuldig gebruik van de kleuringen om de juiste diagnose te kunnen stellen.

Immunohistochemie

Op de afdeling immunologie worden antigenen (= ziekteverwekkers) aangetoond in het weefsel door middel van antilichamen (= eiwitten die door mens en dier worden geproduceerd om antigenen vernietigen).
Door immunohistochemische onderzoek kunnen er specifieke tumoren worden aangetoond. Dit kan in het voordeel van een patiënt werken, indien er een gerichte behandelmethode bestaat tegen de specifieke tumor.

Cytologie

Op de afdeling cytologie onderzoeken ze losse cellen die zich bevinden in lichaamsvochten, zoals bijvoorbeeld in urine, cystes of het vocht achter de longen. Ook baarmoederhals uitstrijkjes van de bevolkingsonderzoek en van de gyneacoloog worden beoordeeld op de afdeling cytologie.
De meeste glaasjes met weefsel worden behandeld met een PAP-kleuring (PAP = kleuring volgens Papanicolaou) of met een MGG-kleuring (Maygrünwald en Giemsa) alvorens ze microscopisch beoordeeld kunnen worden.

Beoordelen en conclusies

Alle onderzoeken worden soms deels macroscopisch en altijd microscopisch beoordeelt, uitslagen kunnen uiteenlopen van geen afwijkingen, ontstekingen, schimmels, tumoren of een duidelijke ziekte/afwijking zoals een mola-zwangerschap. De behandelend arts zal op basis van de conclusie van de patholoog, eventueel een behandeling starten.

Obductie

Indien een persoon plotseling overlijdt, dan wordt er meestal, op verzoek van familie en behandelend arts, een obductie verricht. Een obductie is een inwendig onderzoek op een overleden persoon die een patholoog anatoom, samen met een obductie-assistent, verricht in een speciaal ingerichte sectieruimte in het ziekenhuis. Met behulp van eventueel aanvullend histologisch, immunologisch of cytologisch onderzoek, kan de patholoog-anatoom meestal de doodsoorzaak vaststellen.
Het is voor de rouwproces van de familie erg belangrijk om te weten waar hun dierbare aan is overleden. Ook is het belangrijk om te weten of de aandoening erfelijk is belast voor eventueel broers, zussen of kinderen.
Een obductie wordt ook wel sectie, lijkschouwing of autopsie genoemd.
Is een persoon gestorven onder verdachte omstandigheden en is er mogelijk sprake van een misdrijf, dan wordt de obductie verricht door een forensisch patholoog anatoom. Dit gebeurd meestal in de sectieruimte van het Nederlands Forensisch Instituut (NFI). De NFI is een onderdeel van het Ministerie van Justitie.